Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy (Fotoğraf: Genya SAVILOV / AFP)
Volodimir Zelenskiy, şüphesiz son üç yılın dünyada en çok tanınan, en çok desteklenen ve belki de en çok sevilen devlet başkanı. 2019’da Ukrayna Devlet Başkanı seçildiğinde, “eski komedyen başkan oldu” manşetleriyle karşılandı, biraz dudak büküldü belki ama onu bu kadar popüler hale getiren 2022 Şubatı’ndaki Rus işgâli oldu. Kahir ekseriyet genç liderin hemen kaçacağını düşündü ama Zelenskiy direnmeyi seçti ve ülkesini terk etmedi. Devasa Rus savaş makinesine karşı koydu. Elbette ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinin tam desteği arkasındaydı ama yine de duruşu büyük takdir topladı. Savaşın başlangıcından bu yana üstünden çıkarmadığı hâkî kıyafetleriyle, bir tür halk kahramanına dönüştü.
Nitekim, ‘3 günde düşer’ ve ‘Rus yanlısı hükümet kurulur’ denilen Kiev Hükümeti 3 yıldır düşmedi. Rusya’nın işgalci ve değişmez başkanı Vilademir Putin, Gürcistan ve Kırım’da yaptıklarını burada yapamadı. Kolay lokma, ‘demir leblebi’ oldu.
ABD Başkanı Donald Trump ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelensky (FOTOĞRAF: SAUL LOEB / AFP)
İşte bu Zelenskiy şimdi yine gündemde, dünya basınının manşetlerinde. Bu kez manşetlere taşınan Putin ile değil Trump’la olan kavgası. Bütün dünyanın gözü önünde, Beyaz Saray’daki Oval Ofis’te birbirlerine girdi iki başkan. Bu kavgayı daha sıradışı hale getirense aslında müttefik olmaları. Tabi bir tarafta dünyanın en güçlü adamı varken, kimse onlara ‘durun siz kardeşsiniz’ diyemedi elbette.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, bir dönem komedi oyuncusu olarak ekrandaydı. (Fotoğraf: Sergei SUPINSKY / AFP)
Eski komedyen, televizyon starı, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, bu son gelişmeyle dünya tarihine bir kez daha geçti. Aynı anda hem Rusya hem de ABD Başkanı’yla kavga eden tarihteki tek lider olarak elbette. Şimdi Avrupa Birliği ayıklasın bu pirincin taşını. Zira onlar Zelenkiy’e Trump’a karşı tam destek verdiler ama Ukrayna’yı üç yıldır koruyan güç, Amerika. Bundan sonra hem Zelenskiy’in, hem de Avrupalı liderlerin işi daha zor.
Biz bu zorluğun çözümünü onlara bırakalım ve bu ilginç lider portresine biraz daha yakından bakalım.
Sahi kimdir eski komedyen, yeni Başkan, Dünya devleriyle kavgaya tutuşan genç lider?
Volodimir Zelenskiy Ukrayna televizyonlarına devlet başkanı olarak ilk kez çok sevilen bir komedi dizisinde, rol icabı çıktı.
Daha sonra kurgu gerçeğe dönüştü ve 2019’da gerçekten devlet başkanı seçildi. Ve 6 yıldır, Rusya ile Batı’nın paylaşamadığı, 44 milyon nüfuslu bir ülkenin lideri.
‘Halkın Hizmetkârı’ adlı televizyon dizisinde, kaderin bir cilvesiyle, yolsuzluğa karşı küfür kıyamet öfkesini haykırdığı bir video kaydı viral olunca devlet başkanı seçilen mütevazı bir tarih öğretmenini canlandırıyordu. Politikadan hayal kırıklığına uğramış Ukrayna halkı bu hikayede kendisini bulmuştu.
Volodimir Zelenskiy (Fotoğraf: Sergei SUPINSKY / AFP)
Partisinin adını ‘Halkın Hizmetkârı’ koydu ve başkanlık seçimi kampanyasında siyasette temizlik ve doğu bölgelerine barış getirmeyi vadetti.
47 yaşındaki Zelenskiy, Rus ordusunun işgaliyle birlikte Soğuk Savaş sonrası dönemde Batı ile Rusya arasında yaşanan en derin uluslararası gerilimin odağındaki kişi. ABD’de Demokratların son seçimi kaybetmesi ve aşırı sağcı Cumhuriyetçi Trump’ın iktidara gelmesiyle, Zelenskiy için de zor bir dönem başladı. Zira Trump, savaşın hemen bitirilmesini ve Zelenskiy’in Putin ile barışmasını istiyor. Ukrayna için daha fazla savaş fonu ayırmak istemiyor.
Zelenskiy devlet başkanlığına alışılmadık bir kariyer çizgisinden geldi. 1978 yılında Ukrayna’nın Krivoy Rog kentinde Yahudi bir ailenin çocuğu olarak doğdu.
Babası Oleksandr Zelenski Kriviy Rig Ekonomi Enstitüsü’nde profesör olarak çalışırken annesi Rimma Zelenska mühendis. Liseye başlamadan önce babasının işi nedeniyle dört yıl Moğolistan’ın Erdenet şehrinde yaşadı.16 yaşında TOEFL sınavını geçti ve İsrail’de eğitim görmek için eğitim bursu kazandı, ama babası gitmesine izin vermedi. Kiev Ulusal Ekonomi Üniversitesi’nin Kriviy Rig kampüsünde hukuk eğitimi aldı ancak profesyonel olarak bu alanda çalışmadı.
Çocukluğundan itibaren tiyatroya tutkuluydu ve daha ortaokul yıllarında ünlü komedi televizyon programı KVN’de rol almaya başladı.
Hukuk fakültesinde öğrenci olduğu yıllarda bir grup arkadaşıyla birlikte “95 Kvartal” adlı komedi grubunu kurmuştu.
Komedi gösterileri için senaryolar yazan Zelenskiy, farklı televizyon programlarında boy gösterdikçe Ukrayna’nın en ünlü ekran yüzlerinden biri haline geldi. “Kvartal 95” grubu, “Halkın Hizmetkârı” da dahil birçok komedi dizisine imza attı. Grubun adıyla bir de prodüksiyon şirketi kuruldu.
Ukrayna’nın en popüler komedi programı olan “Veçernıy Kvartal”da Zelenskiy, siyasi ve sosyal konulardaki hiciv ağırlıklı şovlarıyla kendini milyonlara sevdirdi.
Şirketi, Ukrayna’nın 1+1 televizyon kanalı için şovlar hazırlıyordu. Kanalın sahibi tartışmalı bir isim olan milyarder İhor Kolomoyski idi ve Kolomoyski daha sonra Zelenskiy’in başkanlık kampanyasına mali yardım sağlayacaktı.
Ama 2010’ların ortalarına gelinceye kadar Zelenskiy’nin hayatının odağında televizyon şovları ve rol aldığı ‘Büyük Şehirde Aşk’ ya da ‘Rzevsky Napolyon’a karşı gibi filmler vardı.
Zelenskiy’in siyasi sahnedeki sürpriz yükselişi, 2014’te bölgede yaşanan çalkantılarla beraber devam etti. O sırada devlet başkanı olan Rus yanlısı Viktor Yanukoviç aylar süren protesto gösterilerinden sonra devrilmişti. Bunu Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi ve Ukrayna’nın doğusundaki bölgelerde ayrılıkçılara destek vermesi izlemişti.
Volodimir Zelenskiy (Fotoğraf: Genya SAVILOV / AFP)
Bir yıl sonra 2015 yılı Ekim ayında 1+1 televizyonunda yayınlanan Halkın Hizmetkârı dizisinde Zelenskiy, kendisi gibi yıldırım hızıyla siyasetin zirvesine yükselen Vasiliy Goloborodko adında bir karakteri canlandırıyordu.
Kendisi de birkaç yıl sonra, onun tecrübesizliğini öne çıkaran rakibi Devlet Başkanı Petro Poroşenko’yu koltuğundan etti. Ukrayna halkı Zelenskiy’in politika sahnesindeki tecrübesizliğini artı hanesine yazmıştı. 2019 yılının 20 Mayıs’ında yüzde 73,2’lik ezici bir seçim zaferiyle Ukrayna devlet başkanı seçildi.
Zelenskiy seçildikten sonra vaadini yerine getirerek doğu Ukrayna’da 14 binden fazla insanın ölümüne yol açan çatışmayı sonlandırmaya yönelik adımlar atmayı denedi.
Önce uzlaşmaya çalıştı. Rusya ile esir değişimi ve Minsk anlaşmaları diye bilinen barış sürecinin bazı maddelerinin uygulanması konusunda görüşmeler yaptı.
Uzlaşma havası, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Ukrayna’nın ayrılıkçıların fiili kontrolündeki doğu bölgelerinde yaşayanlara Rus pasaportu verme kararıyla bozuldu. 2020 yılının Temmuz ayında bir ateşkes yürürlüğe girdi ama çatışmalar yer yer devam etti.
Zelenskiy, Ukrayna’nın Avrupa Birliği üyeliği ve NATO ittifakına katılması talebini daha bir yüksek sesle dile getirmeye başladı ve bu hamleler Rusya Devlet Başkanı Putin’i öfkelendirdi.
Zaman zaman bir devlet adamı olarak ağırlığını koyamamakla eleştirilen Zelenskiy’nin bu eksikliği yine siyasi tecrübesizliğine bağlanıyordu.
Fakat Batı’dan gelen, bir Rus işgalinin çok yaklaştığı uyarıları sonrasında Zelenskiy daha temkinli ve sakin bir tutum izledi. Sekiz yıldır süren fiili savaştan sonra yeni bir şey olmadığını vurgulamaya çalıştı.
Volodimir Zelenskiy ve eşi Olena Zelenska (Fotoğraf: YVES HERMAN / POOL / AFP)
İşgalden önce Rusya’nın askeri tehdidi karşısında NATO’ya katılma talebinden vazgeçip geçmeyeceği sorulduğunda, BBC’ye bir devlet başkanı olarak kendisi için en önemli şeyin “ülkesini yitirmemek” olduğunu söylemiş ve “Güvencelere ihtiyacımız var. Sadece dört harften ibaret değil bunlar. NATO bizim için güvenlik garantisidir” demişti.
Zelenskiy, en önemli iki seçim vaadinden diğeri olan siyasette temizlik, yani süper-zengin Ukraynalı oligarkların ekonomik güçlerini siyasi kontrole tahvil etmesinin engellenmesi konusunda da başarılı olamadı.
Volodimir Zelenskiy (Fotoğraf: Sergei SUPINSKY / AFP)
Kendisini eleştirenler her şeyden önce Zelenskiy’in seçim kampanyasını finanse eden eski patronu, milyarder iş insanı İhor Kolomoyski ile yakın ilişkileri nedeniyle bunu yapamayacağını söylüyordu.
Fakat Zelenskiy “oligarksızlaştırma” diye tanımladığı vaadini gerçekleştirmek için bazı adımlar arttı. Bunlar arasında vatana ihanet de dahil birçok suçlamayla ev hapsine alınan Rusya yanlısı muhalefet lideri Viktor Medvedçuk da vardı.
Daha sonra oligarklara yasal bir tanım getiren ve faaliyetlerine siyasi partilere mali destek sağlamak da dahil sınırlama getiren bir yasa çıkarıldı.
Fakat birçok yorumcu Zelenskiy’in yolsuzlukla mücadele adımlarını, büyük ölçüde ABD yönetiminin hoşuna gitsin diye yapılmış yüzeysel girişimler diye niteledi.
ABD’nin desteğini almaya çalışan Zelenskiy bu yüzden bazı zor anlar da yaşadı. Ne tuhaftır ki, Zelenskiy’in seçildikten sonra ilk karşısında bulduğu Amerikan Başkanı, şimdi kavga ettiği Donald Trump’tı.
2019 yılının Temmuz ayında Trump, bir telefon konuşmasında Zelensky’den kişisel bir “iyilik” istedi.
Zelenskiy’nin, yaklaşan ABD başkanlık seçimlerinde demokratların en güçlü adayı olarak kendisine rakip çıkma ihtimali yüksek Joe Biden’la ilgili Ukrayna bağlantılı bazı yolsuzluk iddialarını araştırmasını istiyordu.
Volodimir Zelenskiy’nin Trump’ın ikinci dönemindeki ilişkileri iyi başlamadı. (Fotoğraf:SAUL LOEB / AFP)
Karşılığında Zelenskiy de Washington’a davet edilecek ve askeri yardım alacaktı.
Bu görüşmenin ayrıntıları sızdırılıp ortaya çıkınca Trump, siyasi rakibine zarar verecek bir bilgi bulması için Ukrayna liderine bir baskı yapmakla dolayısıyla suç işlemekle suçlanmıştı.
Trump yanlış bir şey yapmadığında ısrar etti, Zelenskiy de ortada iki liderin karşılıklı birbirine “iyilik” yaptığı bir durum olmadığını söyledi.
Demokratlar Trump hakkında azil süreci başlattı ama Trump daha sonra Senato’daki yargılamada suçsuz bulundu.
Zelenskiy’nin kendisi de skandallardan uzak kalamadı. 2021’in Ekim ayında, dünyanın en zengin ve güçlülerinin gizli servetleri ve vergi cennetlerindeki faaliyetleriyle ilgili milyonlarca belgenin sızdırıldığı Pandora Belgeleri arasında onun da adı geçiyordu.
Belgelerde Zelenskiy ve yakın çevresinin vergi cennetlerinde kurulu bir şirketler ağıyla ilişkili oldukları ortaya konmuştu.
Fakat Zelenskiy belgelerin bilinmeyen hiçbir şey göstermediğini söyledi ve kendisi veya şirketi Kvartal 95’ten herhangi bir kişinin vergi kaçırma ve kara para aklama faaliyetlerine karıştığını inkar etti.
Adı artık skandallarla anılmaya başlanan Zelenskiy’i kurtaran da, kaderin ne tuhaf cilvesidir ki, Rus işgali ve elbette Putin oldu. Şubat 2022’deki Rus işgalinde, Beyaz Saray’da Joe Biden’ın oturması, ABD’den gelen tam destek, bir bakıma hem Zelenskiy’in kariyerini hem de Ukrayna’yı kurtardı. İşgal girişimi Kiev’e ve ülkenin Batı bölgelerine kadar uzanamadı.
İşgalin başlamasının ardından, arkasına bakmadan kaçması beklenen Zelenskiy, Ukrayna genelinde sıkıyönetim ve silahlı kuvvetlerde genel seferberlik ilan etti. Kriz sırasındaki liderliği kendisine uluslararası alanda büyük övgü kazandırdı ve Ukrayna direnişinin sembolü olarak nitelendirildi. Zelenskiy, 2022 yılı için Time Yılın Kişisi seçildi ve Ukrayna’da yapılan kamuoyu yoklamaları onu Ukrayna’nın en büyük devlet başkanı olarak gösterdi.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, 20 Mayıs 2019 tarihinde Kiev’deki parlamentoda düzenlenen yemin töreni sırasında Ukrayna’nın güç sembolü Bulava’yı tutuyor. (Fotoğraf Genya SAVILOV / AFP)
Zelenskiy’in görev süresinin aslında Mayıs 2024’te sona ermesi planlanıyordu, ancak devam eden Rus işgali ve bunun sonucunda devam eden sıkıyönetim, düzenli olarak planlanan başkanlık seçiminin yapılmasını engelledi. Görev süresinin bu şekilde uzatılması nedeniyle Zelenskiy, Ukrayna tarihinde Leonid Kuçma’dan sonra en uzun süre görev yapan ikinci cumhurbaşkanı oldu.
Zelenskiy, liseden arkadaşı Olena Zelenska ile Eylül 2003’te evlendi. Çiftin Temmuz 2004’te kızları Oleksandra, Ocak 2013’te de oğulları Kirilo doğdu.
Görünen o ki, baş döndürücü bir kariyer hikâyesiyle Ukrayna Devlet Başkanı seçilen, son üç yıldır da işgal altındaki bir ülkeyi yöneten Zelenskiy, siyasi yaşamının en zor dönemine girdi. Ukrayna’yı Rusya’dan koruyabilecek tek askeri güç ABD olduğuna göre, onun Donald Trump ile ilişkisinin nasıl devam edeceği, siyasi kariyerini de belirleyecek.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
