Kıbrıslı iş insanı ve gazete patronu Asil Nadir (FOTOĞRAF: BEN STANSALL / AFP)
Tarih 4 Mayıs 1985, saat 11.00 civarı. Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde Vestel Elektronik Fabrikası’nın açılış törenindeyiz. Bugün National Geograpich Dergisi’nin, “Dünyadaki Mega Fabrikalar” listesinde yer alan Vestel’in açılışında kurdeleyi kesen kişi, dönemin Başbakanı Turgut Özal’dır. Yanındaki kişiyse Polly Peck Holding Başkanı ve fabrikanın kurucusu, Kıbrıslı iş insanı Asil Nadir’dir.
Uzun bir sessizlikten sonra geçen hafta ismi tekrar medyada anıldı Asil Nadir’in. Ancak bu kez ‘öldü’ haberleriyle gündeme geldi 84 yaşındaki iş insanı. Bazı yakınları bu haberleri yalanladı, Nadir’in hayatta olduğunu beyan etti. Peki kimdir Asil Nadir? Bu ülkenin yakın tarihindeki yeri ve rolü nedir? Tekrar gündeme gelmesi vesilesiyle onun yaşamına biraz yakından bakalım.
Giriş paragrafında anlattığımız Vestel projesini hayata geçirdiğinde 44 yaşında bir girişimcidir Nadir. 12 Eylül ihtilali sonrasıdır. Seçimler yapılmış ve askeri yönetim görevi sivillere devretmiştir. Siyasetin parlayan aktörü de elbette, lideri olduğu Anavatan Partisiyle tek başına iktidar olan Turgut Özal’dır. Türkiye’nin tekrar demokrasiye yelken açtığı, kapalı ekonomiden açık ekonomiye geçiş yıllarından bahsediyoruz. Başka bir deyişle Özallı yıllardan.
Asil Nadir, 1997. (FOTOĞRAF: DAVID GILES / PA / AFP)
Asil Nadir, Turgut Özal’ın gözde iş adamlarındandır ve Vestel’den sonra en büyük yatırımını, bu açılıştan sadece 3 yıl sonra medya alanında yapacaktır. Nadir, Londra’da yaptığı pazarlıkla Haldun Simavi’ye ait Günaydın Gazetesi’ni satın alacak ve Türkiye ilk kez, ‘iktidara yakın’ tabir edilen bir medya patronuyla tanışacaktır.
Asil Nadir, İrfan ve Safiye Nadir’in oğlu olarak 1 Mayıs 1941 tarihinde Lefke’de doğdu. Babası İrfan Nadir 1950’li yıllara kadar Kıbrıs’ta polislik yapıyordu. Daha sonra babası polislik görevinden ayrılır ve aile Mağusa’ya yerleşir. Asi Nadir çocukluğunda Mağusa’nın, o zaman henüz yerleşime kapatılmamış Maraş bölgesinde gazete satışı yaparak, aile bütçesine katkı sağlar. Kamu görevinden ayrılan babası İrfan Nadir, İngiltere’den getirttiği otobüslerle adadaki ilk otobüs şirketini kurar.
Nadir ailesi, Türkiye ve Yunanistan arasında Kıbrıs Cumhuriyetinin kuruluş anlaşmasının imzalanmasından sonra, 1963’te İngiltere’ye taşınır. Genç Asil ise önce İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne üniversite eğitimi için gider, fakat okulunu yarım bırakarak, iş hayatına erken bir giriş yapar. (Asil Nadir, Üniversiteyi ise 1980 yılından sonra tamamlayacaktır).
İrfan Nadir, Londra’ya yerleştikten sonra perakendecilikte bir tür market olan cash and carry sistemiyle çalışan Wear Well isimli şirketi satın alır. 1974 yılında, Kıbrıs Barış Harekatı’nın hemen ardından tekrar adaya dönerek, Lefkoşa’da tekstil işine girer. Ürettiği tekstil ürünlerini merkezi İngiltere’de bulunan ve Polly Peck International (PPI) isimli şirket aracılığıyla Orta Doğu’ya pazarlamaya başlar.
Babasıyla birlikte çalışan Asil Nadir, 1980’e gelindiğinde, zarar eden Polly Peck’in çoğunluk hisselerini satın alır. Bu gelişme Asil Nadir’in iş hayatındaki hızlı yükselişinin de başlangıcı olur. Asil Nadir kısa sürede İngiltere’de en zengin 100 iş insanı arasına girmeyi başarır. 1982’de Polly Peck’in brüt kârı 9 milyon sterlin olarak açıklanır. 1984’te Asil Nadir ticaret amacıyla satın aldığı ilk geminin adını annesine ithafen Safiye Sultan koyar.
Vestel Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş. fabrikası, Turgut Özalın da katıldığı bir törenle açıldı.
Asil Nadir’i Türkiye’nin en parlak girişimcilerinden biri haline getirecek ve medya patronluğunun yolunu açacak gelişme elbette Vestel Fabrikası’dır. Manisa Organize Sanayi bölgesinde kurulan Vestel Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Başbakan Turgut Özal’ın katıldığı törenle açılır. Vestel ürettiği ilk televizyonları Vestel Ferguson adıyla satar. Bu dönemde Asil Nadir’in serveti 500 milyon sterline ulaşır. Asil Nadir, 1988’de Pizza Hut’ın Türkiye’deki ilk şubesini Ataköy Galeria’da açarak, tekstil ve elektronikten sonra gıda sektörüne de giriş yapar.
Asil Nadir, Türkiye’deki bu büyük yatırımlarına rağmen o dönem İngiltere’de o kadar başarılı olur ki, onun yaptıklarına, İngiliz basını da kayıtsız kalamaz. İngiliz Financial Times gazetesi Asil Nadir’i, “Margaret Thatcher’ın girişimcilikle büyük iş adamı olma döneminin sembolü” olarak tanımlar. Ne ilginçtir ki, Nadir aynı sembolü Türkiye’de de, Turgut Özal’ın yanında da temsil etmektedir.
Nitekim Asil Nadir’in medyaya girişi de Özal sayesinde, onun tavsiyesiyle olacaktır. Dönemin tanıklarına göre, Başbakan Özal’ın hamlesinin arkasında Erol Simavi’nin sahibi olduğu Hürriyet ve Dinç Bilgin’in kurduğu Sabah’ın lokomotifliğini yaptığı medya sektöründe kendine yakın, güvenebileceği birinin olması isteği yatmaktadır.
Kıbrıslı iş adamı, 1988 yılında Günaydın gazetesini 40 milyon dolara Haldun Simavi’den satın alır. Aynı anlaşma kapsamında baskı tesisi Veb Ofset ile Veb Holding şirketleri de Nadir’e geçer. Asil Nadir, daha sonra 1980’lerin ortasındaki “banker krizi” sırasında mali sıkıntıya giren ve iş adamı Mehmet Ali Yılmaz tarafından satın alınan Güneş gazetesini de 80 milyon dolara bünyesine katar. O dönemde gerek Güneş gerekse de Günaydın magazin haberlerine ve promosyonlara ağırlık veren, tirajı en yüksek gazeteler arasında yer almaktadır.
Asil Nadir daha sonra bünyesinde Nokta, Ekonomik Panaroma, Gelişim Spor, Kadınca ve Erkekçe gibi dergileri de barındıran Gelişim Yayınları’nı Ercan Arıklı’dan 43 milyar TL’ye satın alır.
Dönemin Günaydın Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Necati Zincirkıran, Nadir’in Nokta dergisini, eşi Ayşegül Nadir’i “Alaturka Dallas” başlığıyla kapağına taşımasına kızmasından dolayı satın almaya karar verdiğini aktarıyor anılarında
Asil Nadir, sektöre girmesinden bir yıl sonra Türkiye’deki gazetelerin toplam tirajının yüzde 30’unu getiren gazetelerin sahibidir artık.
Asil Nadir bir mahkeme çıkışında. (FOTOĞRAF: CARL COURT / AFP)
Ancak, 1990’lı yılların başından itibaren, zimmetine para geçirme ve usulsüzlük iddiaları nedeniyle hakkında İngiliz mahkemelerinde açılan soruşturma ve davalar, bu medya grubunun da sonunu getirecektir.
Hakkında 30’a yakın soruşturma açılan Nadir, 1993 yılında, Turgut Özal’ın da vefatının ardından Kuzey Kıbrıs’a döner. Aslında onun medya patronluğu serüveni Turgut Özal’ın yükseliş yıllarında başlamış ve bir bakıma onun ölümüyle de sona ermiştir. Türkiye’de, 1980’den sonra kurulan “iş adamı sahipli” medya düzeninin de yazgısıdır bu. Liderin yükselirken sen de yükselirsin, o giderse senin de sonun gelir.
Şimdi Asil Nadir’in çöküş yıllarına bakalım. Aslında onun kurduğu imparatorluktaki ilk sıkıtılar, 90’ların başında Polly Peck ile başlar. Nadir’e, paravan şirketler kurarak Polly Peck International (PPI) isimli şirketin hisselerini yapay şekilde yükselttiğine dair suçlamalar yöneltilir ve şirket mali krize girer. Polly Peck 550 milyon sterlin borçla iflas eder. Nadir hakkında İngiliz mahkemelerinde davalar açılır. Hakkında yapılan suçlamalardan biri, Polly Peck International (PPI) isimli şirketten Günaydın isimli gazeteyi satın almak amacıyla 5 milyon sterlini zimmetine geçirmesidir. Nadir, 2010 -2016 yılları arasında İngiltere’de hapis yatar. Hapisten çıktıktan sonra tekrar Ada’ya dönen Nadir, eğer hala hayattaysa, emeklilik günlerini, yükselişini ve çöküşünü başlatan İngiltere’de sürdürüyor.
Peki onun satın alıp, parlattığı gazetelere ne oldu?
Güneş Gazetesi yayın hayatına 4 yıl ara verdikten sonra, 1996 yılında Ilıcak ailesi tarafından satın alınarak, 4 Şubat 1997’de tekrar yayına geçti. Güneş gazetesi, Nisan 1997’de Akşam gazetesi ile beraber Çukurova Holding tarafından satın alındı. Mayıs 2013’ten sonra ise Çukurova Holding’in yaşadığı mali sorunlar gerekçesiyle TMSF tarafından el konuldu. Sonrası malum, Güneş uzun süre AK Parti hükümetinin havuz medyasının bir parçası olarak yayın hayatına devam etti. Güneş, halen Akşam Gazetesi’nin eki olarak yayınlanıyor.
Asil Nadir (FOTOĞRAF: CARL COURT / AFP)
Günaydın Gazetesi ise Asil Nadir’in yaşadığı mali ve yasal zorluklardan dolayı, 1993 yılında Bekir Kutmangil’e satıldı. Kutmangil’in iki yıl sonra silahlı saldırı sonucu öldürülmesinden sonra gazete, son sahibi olacak Mehmet Saruhan tarafından satın alındı. Ancak 1998 yılında kupon dolandırıcılığı ile suçlanmasından bir yıl sonra Ağustos 1999’da gazete kapanmak zorunda kaldı. Günaydın, şu anda Sabah Gazetesi’nin magazin ilavesi konumunda.
Asil Nadir’in ilk eşi 15 Eylül 1962 tarihinde evlendiği, 1945 doğumlu Ayşegül Tecimer’dir. Nadir ve Tecimer 1989’da boşanır. Nadir 2 Aralık 2005 tarihinde Neriman Nur ile evlenir.
Ayşegül Tecimer, İstanbul cemiyet hayatının en önemli figürlerinden biridir. O yıllarda ve 90’lı yıllar boyunca, göz kamaştırıcı yaşamıyla magazin basınının gündeminden inmeyen isimlerdendir. Tecimer’in medyadaki popülaritesi Asil Nadir’den boşandıktan sonra da devam etmiştir.
Asil Nadir ve Ayşegül Tecimer
90’ların iş ve medya dünyasının parlayan yıldızı Asil Nadir’in serencamı böyle özetlenebilir. Onun Turgut Özal ile ilişkisi her ne kadar eleştirilse ve basın etiğine aykırı bulunsa da, bugün yaşananlara bakıldığında, ne kadar da normal görünüyor her şey. Nadir, kendi şirketinden zimmetine para geçirip medya sahibi olmaktan suçlu bulundu. Bugünse medya şirketlerine, kamu kurumlarıyla marifetiyle el konulup, birilerinin zimmetine yine kamu eliyle geçiriliyor. Her şey yasal yani!…
İktidara yakın gazetecilik kavramı yerini çoktan yandaş ve havuz gibi kavramlara bırakmış durumda. Asil Nadir’in ‘iktidara yakın’ gazetesinde gerçek gazeteciler çalışıyordu; bugünün havuzlarındaysa ‘memurlar’ görev yapıyor.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
