Bazen öyle bir âna uyanırız ki, sanki bizi içine alan dünya birazcık değişmiş gibidir. Oda aynı odadır, sokak aynı sokak… Fakat bir şey eksiktir. Belki bir ses, bir dokunuş, belki de sadece görünmez bir bağ… O an, zamanın içinden çekilip alınmışız gibi gelir. İşte Heidegger’in “Geworfenheit” — yani “fırlatılmışlık” dediği şey, tam da budur. Bireyin, içine doğduğu dünyaya dair bir söz hakkı yoktur; birdenbire oradadır. Anlamlar hazırdır, roller biçilen elbise gibi çoktan dikilmiştir. Ama bedene tam oturmaz. İçsel bir sıkışma başlar: Ne tam içindeyizdir dünyanın, ne de dışına çıkabiliriz.
Bu varoluşsal çıkmaz, sadece soyut bir düşünsel durum değil, çağdaş hayatın pek çok noktasında kendini tekrar tekrar gösteren bir kırılmadır. Heidegger, insanı “atılmışlık” içinde tanımlarken, belki de henüz “hız”ı bu kadar kutsayan bir çağa tanıklık etmemişti. Oysa bugün, fırlatılmışlık yalnız bir başlangıç duygusu değil; adeta bir yaşam biçimi hâline geldi. Yerleşmek değil sürüklenmek, bağ kurmak değil dokunup geçmek, dinlemek değil yanıtlamak var artık ilişkilerde. Böyle bir zeminde, yalnızlık kendini sadece sessizlikte değil, kalabalığın tam ortasında bile gösterebiliyor.
Yalnızlık: Temasın İçinde Kaybolmak
Modern insanın yalnızlığı artık tenha bir odada değil, yan yana gelmiş bedenlerin arasında yaşanıyor. Eva Illouz’un kavramsallaştırdığı “duygusal kapitalizm” çağında, duygular bile bir tür yatırım nesnesine dönüştü. İnsanlar yalnızca hissetmiyor; hissediyormuş gibi yapıyor, hissettiklerini sergiliyor ve geri bildirim bekliyor. Aşk, arkadaşlık, yakınlık… hepsi birer proje gibi ele alınıyor. “Karşılıklı” olan bağlar, yerini “yararlı” ilişkilere bırakıyor. Kalıcılığın yerini geçicilik, derinliğin yerini ise hız alıyor.
Bu yeni duygulanım biçimi, yalnızlığı sadece bir eksiklik değil; bir aşırılık olarak da tanımlar hâle geldi. Temasın, görünürlüğün, anlık bağ kurmanın bu denli övüldüğü bir kültürde, insan artık birlikteyken de yalnız olabiliyor. Hatta belki daha çok… Çünkü yanı başındaki kişinin dikkatini kaybettiği an, boşluğa düşüyor. Çünkü duygu dediğimiz şey artık sürekli teyit edilmek zorunda: “Hâlâ orada mısın?” “Hâlâ hissediyor musun?” “Hâlâ benimle misin?” Tüm bu sorular, kalbin değil, bir sinyalin peşinde gibi…
Yalnızlık böylece, salt bir yokluk değil; varlığın anlamını yitirmesi oluyor. İnsan sadece biriyle birlikte olmayı değil, biriyle birlikteyken kendisi olabilmeyi de özlüyor.
Kökünden Koparılmış Zihin: Heidegger’in Gölgelerinde
Martin Heidegger’in felsefesinde, insan varoluşunun doğası, kendi iradesi dışında “dünyaya fırlatılmışlık” (Geworfenheit) deneyimiyle şekillenir. Bu, bir kader ya da ceza değildir; daha çok bir başlangıçtır — ama köksüz, nedensiz ve hazırlıksız bir başlangıç. Doğduğumuz anda, hem zamana hem de bir mekâna “atılırız”. Ailemiz, coğrafyamız, dilimiz, tarihten taşıdıklarımız, hepsi bir miras olarak omuzlarımıza yüklenir. Fakat biz, bu mirasla ne yapacağımızı çoğu zaman bilmeyiz.
Modern bireyin yalnızlığı, tam da bu bilinmezlikle başlar. Toplumsal yapılar çözülüp birey “özgürleştikçe”, aslında daha da yalnızlaşır. Özgürlük, artık karar vermek değil; yön bulmak zorunluluğudur. Ama yönler silinmiştir. “Bağlanmak” eski bir dildir artık; insanlar ilişkileri sürdürmek değil, geçici duygusal temaslarla “deneyim” biriktirmek isterler. Bu yüzden bireyin varlığı sadece boşlukla değil, yönsüzlükle de sınanır.
Peki, bu yalnızlık, yalnız başına olma hâli midir? Hayır. Aksine, çoğu zaman tam da bir kalabalığın içinde, bir ilişkideyken, bir sevginin ortasındayken yaşanır. Heidegger’in “başkaları” (das Man) dediği anonim varlık alanı, bireyin kendi sesini bastırır. İnsan, başkalarının beklentilerine göre yaşar, onlar gibi konuşur, onlar gibi sever — ama en sonunda, kendi sesinden uzaklaştığını fark eder. Bu da başka tür bir yalnızlık doğurur: Tanınmaz hâle gelmiş bir benliğin içindeki ıssızlık.
Bu noktada yalnızlık, bir tür iç sürgüne dönüşür. Ne fiziksel bir mekâna ne de duygusal bir ilişkiye yerleşilebilir artık. Her bağ, kısa sürede geçersizleşir; her yakınlık, bir mesafeye dönüşür. Birey, başkalarının arasında ama kendinden uzak bir hayat yaşar. Modern insan, tam da bu nedenle, Heidegger’in tabiriyle kendi varlığının “sorumluluğunu” almakta zorlanır. Çünkü var olmak, sadece yaşamak değil; aynı zamanda o varoluşun anlamını taşımak demektir. Ve bu yük, artık birçok omuz için fazladır.
Yalnızlığın Yeni Yüzü: Duygusal Kapitalizm ve İç Sürgün
Eva Illouz’un işaret ettiği “duygusal kapitalizm”, ilişkilerin de birer piyasaya dönüştüğü, duyguların bile arz-talep kurallarıyla şekillendiği bir çağda yaşadığımızı hatırlatır. Artık insanlar birbirine bağlanmaz; birbirine “dokunur”. Bu temaslar geçicidir, stratejiktir, çoğu zaman da yalnızca kendini gerçekleştirme mitinin bir parçasıdır. Birlikte olunan kişi, çoğu zaman içsel boşluğun şahidi olur — telafisi değil.
İlişkiler, anlam kurmak yerine performans üretmeye dönüşmüştür. Sevgiler, sözleşmelere; dostluklar, sosyal sermayeye; yakınlık, projeye indirgenmiştir. Böylece kişi, birlikteyken de yalnız kalabilir: Çünkü iç içe geçmişlik değil, yan yana duruş hakimdir. Yakınlık artık duygusal değil, lojistiktir. Aşklar, planlara; arkadaşlıklar, zamanlamaya yenik düşer. Ve en kötüsü: Bu yalnızlığın artık bir biçimi yoktur. Yüzü yok, sesi yok. Anlamını kaybetmiş ama hâlâ çok kuvvetli bir duygudur.
İşte bu yeni yalnızlık, ne psikolojik bir zaaf ne de sosyolojik bir arıza olarak ele alınabilir yalnızca. Bu, çağın en görünmeyen ama en yaygın deneyimidir. Hep birlikte yaşanır ama asla tam olarak paylaşılmaz. İnsan, başkalarının yanında bile kendine yabancılaşabilir. Göz göze gelinir ama iç içe olunmaz. Konuşulur ama anlatılmaz. Ve belki en önemlisi: dokunulur ama temas edilmez.
Yalnızlığın bu yeni yüzüyle yüzleşmek için belki de Heidegger’in “fırlatılmışlık” kavramını yeniden düşünmek gerek. Ve belki artık şu soruyu sormak zamanıdır: Var mıyız, yoksa yalnızca ilişki arayışında mı dolanıyoruz?
Şunu söyleyebilir miyiz acaba: Gerçek anlamda bir varoluş için önce bu yalnızlığı tanımak; sonra da onu sadece bir eksiklik değil, bir imkân olarak görmek gerekir. Çünkü her iç sürgün, aynı zamanda içsel bir haritanın başlangıcıdır. Ve o harita, belki de en sonunda bizi yeniden kendimize götürecek tek şeydir.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
