Uluslararası polis örgütü Interpol, bir yandan tüm dünyada aranan ‘gerçek’ suçluluları takip ederken, öte yandan da otokrat liderlerin muhaliflerini yakalamak için örgütün hassasiyetlerini kullanmasını engellemeye çalışıyor.
Interpol (FOTOĞAF: OLIVIER CHASSIGNOLE / AFP)
Merkezi Fransa’nın Lyon’da şehrinde bulunan Interpol, dünya çapındaki kolluk kuvvetlerinin kaçaklar ve suçlar hakkında bilgi paylaşmasına yardımcı olan bir kurum. Normal şartlarda katillerin ve teröristlerin yani ‘suçluların’ izini sürmeye yardımcı olan Interpol ve yetkileri, sık sık diktatörler ve otokratlarca istismar ediliyor. Zorba liderler, siyasi düşmanlarını avlamak için Interpol’ün yetki ve gücünü kullanıp, hoşlanmadıkları muhaliflerini yakalamayı amaçlıyor.
New York Times, 50’den fazla eski ve yeni Interpol yetkilisi, avukat, diplomat ve mağdurla görüşerek, zorba liderlerin uluslararası örgütün yetkilerini nasıl istismar ettiğini ortaya koydu. Zorba liderlerce yönetilen ülkelerin girişimleriyle ödüllü Venezuelalı bir gazeteci Peru’da gözaltına alındı. Mısırlı bir sığınmacı Avustralya’da durduruldu. Rusya da Londra merkezli insan hakları savunucusu William F. Browder’ın tutuklanmasını sağlamak için defalarca girişimde bulundu. Türkiye, sayısı binlerle ifade edilen siyasi muhalifin pasaportlarını iptal ederek, seyahat haklarını ellerinden aldı.
Zorba liderlerin, ülkelerin ilan ettiği yakalama kararlarının ve pasaport iptallerinin sıklıkla hukuksuz olduğunun farkında olan Interpol yönetimi, ‘kırmızı bülten’ olarak da bilinen tutuklama uyarılarının denetimini sıkılaştırdı. 196 üye ülkeden gelen bu taleplerin kötüye kullanılmasını her zamankinden daha zor hale getirdi. Ancak Interpol ne kadar talepleri sıkı takip ederse etsin, zorba liderler de yeni sisteme adapte oldular. Her zaman kuralların arkasından dolanacak yolları bulmakta gecikmediler. Muhalifleri takip etmek için teşkilatın daha az bilinen açıklarını kullanmaya başladılar.
Örneğin Belarus ve Türkiye, Interpol’ün kayıp ve çalıntı pasaport veri tabanını muhalifleri taciz etmek ya da yurtdışına kaçırmak için bir silaha dönüştürdü. Terörle mücadelenin en önemli araçlarından olan pasaport iptali o kadar kötüye kullanıldı ki, Interpol Türkiye’nin bu yöntemi kullanmasını geçici olarak engelledi. Rusya ve Çin gibi ülkelerin kırmızı bültenleri kötüye kullandığı anlaşılınca, bu ülkeler ‘mavi bülten’ yayınlamaya başladı. Bir ceza soruşturmasıyla ilgili olarak aranan kişinin kimliği, konumu veya faaliyetleri hakkında bilgi toplamaya yarayan mavi bülten ile kişinin konumu hakkında bilgi edinen ülkeler, başka yollarla bu kişilere ulaşmaya çalıştılar.
Otokratlarca yönetilen ülkelerden gelen sahte arama kayıtları nedeniyle Interpol artık her kırmızı bülteni yayınlanmadan önce inceliyor, ancak mavi bültenleri dolaşıma girene kadar incelemiyor. Bu durum çok sayıda mağduriyete yolaçıyor. New York Times’in elde ettiği rakamlara göre sonradan yapılan kontroller neticesinde 2018’den bu yana Interpol’ün mavi bülten kurallarını ihlal eden en az 700 uyarı tespit edildi. Diktatörlerin eskiden kırmızı bültenleri istismar etmesinden sonra şimdi de mavi bültenleri amacı dışında kullanması uluslararası hukuk çevrelerinde endişe verici bulunuyor. Son dönemde Hindistan’dan gelen çok sayıda mavi bülten ve pasaport iptali talebinin Interpol kurallarını ihlal ettiği tespit edildi. İnsan hakları uzmanı çok sayıda avukat Interpol sistemlerinin siyasi amaçlı kötüye kullanımına dair vakalarda artış gördüklerini söylerken, Interpol, siyasi istismarın arttığını reddediyor.
Uzmanlar, teşkilatın şu anki genel sekreteri Jürgen Stock yönetiminde teşkilatın kırmızı bülten suiistimallerini engelleme konusunda ilerleme kaydettiğini ancak Kasım ayında yapılacak seçim ile göreve gelecek ismin zorba ülkelerden gelecek suistimal taleplerine ne kadar karşı koyabileceğinden endişe ettiklerini belirtiyor. En dikkat çekici adaylar olarak İngiliz Stephen Kavanagh ve Brezilyalı Valdecy Urquiza önce çıkıyor. Oylama, Haziran ayında yapılacak. Yürütme kurulu üyelerinin katılacağı gizli oylamada şu ülkeler oy verecek: Arjantin, Belçika, Çin, Mısır, Hindistan, Namibya, Nijerya, İspanya, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri ve Amerika Birleşik Devletleri. Bu ülkelerden Çin, Mısır, Hindistan, Türkiye ve BAE sıklıkla teşkilatın yetkilerini istismar eden ülkeler arasında yeralıyor.
Teşkilatın yetkilerinin nasıl kullanılacağı konusunda bazı ülkelerin ikircikli tavrı endişe yaratıyor. Örneğin Türkiye, 2021 yılında, 2016’daki darbe girişimi planlamakla suçladığı sürgündeki dini lider Fethullah Gülen’in takipçileri hakkında 773 kırmızı bülten yayınlamayı reddettiği için Interpol’ü açıkça eleştiriyor.
Türkiye, Gülen’in takipçisi olduğundan şüphelendiği yüz binlerce kişinin pasaportunu da iptal etti. Bu çerçevede pasaportu iptal edilen bir kişi New York Times’a yaşadıklarını anlattı. 2022 yılında Almanya’ya yaptığı bir seyahat sırasında Türk pasaportuna el konulan bu kişi, bir yıldan uzun bir süre eşinden ve iki çocuğundan ayrı kaldığını söyledi. Türkiye, bu kişinin pasaportunu Interpol veri tabanlarına kayıp ya da çalıntı olarak kaydetmişti. 20 yıldır Türkiye’de yaşamadığını ve yurtdışındaki okullarda görev aldığını belirten bu kişi adının gizli kalmasını istedi. New York Times’a anlattıklarını doğrulayan belgeler sunan bu kişi halen tanımadığı bir ülkede ailesinden ayrı tek başına yaşıyor ve pasaportu olmadığı için seyahat edemiyor.
Rusya da mavi bülten hakkını suistimal eden ülkeler arasında. 2019 yılında Amerikalı polisler, Rus mavi bülteni üzerine Florida’da yaşayan Vitaly Bogomazov hakkında Moskova’ya bilgi verdiler. Aslında Bogomazov, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i ve Ukrayna’daki savaşı eleştiren bir gazetenin yayımcısıydı ve ABD’ye iltica başvurusunda bulunmuştu. Rus mavi bültenine göre ise Bogomazov, nüfus kayıtlarıyla halen hayatta olduğu ispat edilen bir adama saldırı ve cinayetten aranıyordu. Bogomazov tutuklanmasına itiraz ederek ‘uydurma, siyasi amaçlı’ bir soruşturmanın kurbanı olduğunu savunuyor. Bu sahte ihbarlar nedeniyle emniyet teşkilatları, gerçek suçlular ile siyasi muhalifleri ayırt etmekte zorlanıyor.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
