Hayatında türlü zorluklarla karşılaşan Karl Jaspers, ne olursa olsun acılarla mücadeleye devam edilmesi gerektiğini savunur. Bu gibi durumlarda insanın hayata tutunmasını sağlayan güçlü bir dayanışma, ruhunu besleyense sevgidir.
Fotoğraf: Universitätsbibliothek
İnsanın hayatı boyunca karşılaşabileceği kahredici zulümler, devasız dertler, çaresiz hastalıklar, kederler ve bilumum kötülükler herkeste farklı bir etki bırakır. Kimi talihsiz bir şekilde hayata veda eder kimi bedbaht bir şekilde yaşar kimi de sonuna kadar bıkmadan usanmadan mücadele ederek düşe kalka da olsa bir çıkış peşinde koşar. Sonuçta insanın yaşadığı tecrübeler olaylara verdiği tepkilere göre ya acılar arasında kaybolur gider ya da sonrakilere örnek olur ışık saçan bir yol gösterir. Kimi yaşadığı hayat ile örnek olur kimi ürettiği fikirler ile kimi de her ikisi ile.
Karl Jaspers’in hayatı birçok filozofunki gibi çok ilginçtir. Eğitimine Heidelberg Üniversitesi hukuk fakültesinde başlar sonra Berlin ve Goettingen Üniversitelerinde bir müddet okuyup sonunda yine Heidelberg’e döner ancak bu sefer eğitimini tıpta tamamlar. Tez başlığı da bir tıp öğrencisine göre hayli ilginçtir: “Vatan/Yurt Hasreti ve Suç”. Bu tezde başlarda “İsviçre hastalığı” olarak bilinen durum yurt hasreti olarak tanımlanır ve bu hastalığın suç ile ilişkisi değerlendirilir. Jaspers, yurtlarını, evlerini terk edip yabancı yerlere iş gücü olarak gelen göçmenlerin biyografilerini ve dahil oldukları ceza davalarını birlikte değerlendirir. Tarım toplumundan sanayileşmeye geçişteki büyük göçlerin neden olduğu aksaklıklara dikkat çeker. İnsana olan ilgisi onu psikiyatri dalında ilerletir. Hatta kısa bir sürede psikiyatri alanında ikinci bir doktora daha yapar. Hala kullanılan biyografik değerlendirme yöntemi ona aittir.
Tıp ve psikiyatri alanındaki çalışmaları, Jaspers’in içindeki insanlığa karşı hissettiği sorumluluğu dindiremez ve “otantik insanı” inşa aşkı ile 40 yaşından sonra felsefe ile ilgilenir. Avrupa’nın en eski ve köklü üniversitelerinden biri olan Heidelberg Üniversitesi’nde felsefe hocalığı yapar. Naziler döneminde kendi olmasa da karısı Yahudi olduğu için ders vermesi ve yayın yapması yasaklanır. Bir müddet çok sevdiği işinden ayrılmak zorunda kalır. Yine de felsefe yapmaktan vaz geçmez ve felsefe tarihinin önemli isimleri arasına girer.
Alman siyasetinin çalkantılı durumu onun da hayatının bazı evrelerinde yalpalamasına neden olur. Hatta daha sonra büyük utanç duyacağı hatalar yapar. Bunların ilki parlamenter demokrasiyi eleştiren kitabıdır. Diğeri ise Hitler rejiminin gidişatından kısa bir süre ümit var olmasıdır. Maalesef o dönemler Weber etkisi ile güçlü bir liderlik yönetiminin Almanya için en iyi çözüm olduğu yanılgısına kapılmış birçok düşünür vardır. Bu tercihinde karısının Yahudi asıllı olmasının etkisi mi Heidegger ile çekişmesi mi vardır bilinmez ama neyse ki Jaspers yalpalamasına rağmen hiçbir zaman Nasyonalist Sosyalistlere katılmaz.
1945 yılında toplama kampına sürülme tehdidi yaşasa da savaşın gidişatının değişmesi onun hayatını da değiştirir. Daha önce yaptığı hatalarını fark edip bunlardan çok erken vaz geçmiş olması onu, Almanya’nın Nazilerden ve onların marazlı düşüncelerinden arındırılıp yerine yeni bir toplum inşa edilmesi projelerinde yer alan önemli biri yapar.
Aslında ekstrem olaylara karşı duyduğu derin ilgi Jaspers’in hayatında çok önceden beri vardır. Zira henüz 18 yaşında ölümcül bir hastalığı olduğunu öğrenir. Öyle genç bir yaşta ölüm ile yüzleşmiş olsa da o ne hayata küser ne de kendini sadece eğlendirecek boş işlerle uğraşa yönelir. Bilakis bedenini çok zorlasa da kendini yoğun çalışma temposu gerektiren bilime adar. Ne her an ölebileceğini bilmek ne dünya savaşını görüp mağdur olmak ne de yaptığı hataların altında ezilmek onu usandırmaz. Bilakis hatalından ders çıkarıp fikirlerine yeniden yol verir ve tüm acılara rağmen yılmadan yoluna devam eder. Böylece zamanla kimilerine tüm zor şartlar ve engellerine rağmen yaşadığı verimli hayat serüveni ile kimine de hatalarından arınmış düşünceleri ile yol gösteren dünya çapında bir figüre dönüşür.
Felsefesinde hem kişisel özel sağlık durumu hem de ülkesinin içinde bulunduğu olayların olağanüstülüğü önemli rol oynar. Hayatı ve insan olmayı bu ekstrem durumlar ile ele alır. Hayat, ölüm, acı çekme, mücadele, suçluluk duygusu gibi ekstrem olaylara karşı verilen tepkiler bütünü ise otantik insan bununla onurlu yalnızlığı ile başa çıkabilendir.
Hayatında türlü zorluklarla karşılaşan Jaspers, ne olursa olsun acılarla mücadeleye devam edilmesi gerektiğini savunur. Bu gibi durumlarda insanın hayata tutunmasını sağlayan güçlü bir dayanışma, ruhunu besleyense sevgidir. Böylelikle insan sürgit ekstrem şartlar içinde olsa da hatalara pişmanlıklara rağmen mutlu kalmayı başarabilir. Nitekim, insan ancak çok sarsıcı durumlara verilen isabetli tepkilerle hayvani özelliklerinin ön planda olduğu, çıkara dayalı araçsal iletişimlerden uzaklaşır. Böylelikle varlığının derinliklerini diğerleri ile paylaştığı gerçek bir iletişime geçerek “otantik insan” olabilir.
Otantik insanın en önemli özelliği, onurlu yalnızlığıdır. Bu zorunlu içine itilen bir durum değil bilakis tercih edilen bir yalnızlıktır. Otantik, onurlu, yalnız insan tüm benliği ile diğer insanlara yüreğini açar ve onlarla iletişime devam eder. Hatta bu iletişimden zarar görme ihtimali olsa da bundan kaçınmaz. Kendini perdesiz, olduğu gibi ifade etmekten ve insanlara aktüel varlığı ile görünmekten korkmaz.
Yaşanan türlü felaketler, zulümler, kötülükler elbette herkes de aynı etkiyi bırakmaz. Doğuştan gelen engeller, hayatın akışında karşılaşılan olağanüstü olaylar insanı her zaman olgunlaştırmaz. Tıpkı yüksek hayat standartları, mükemmel bir beden ve zekanın insanı her zaman talihli ve yüce kılmadığı gibi. Ancak ekstrem şartlara rağmen yaşama tutunup çıkar odaklı ilişkilerden kaçan, araçsal şartlardan bağımsız bir iletişim kurabilen kişilerin otantik insan olmanın yolunu bulabileceğini bilmek her halükârda güzel.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
