MERKEZ Bankası’nın bankaların kabul ettiği mevduata karşılık kasalarında tutulmasını zorunlu kıldığı parasal karşılıklardır. Ankes zorunlu olmadığı halde disponibilite zorunludur.
İhtiyari karşılık anlamına gelen disponibilite kavramı, hazır para ve kasada nakit bulundurma olarak tanımlanabilmektedir. Disponibilite oranı, Merkez Bankası tarafından belirlenmektedir. Bankaların Merkez Bankası’na yatırdığı mevduat munzam karşılığının haricinde kendi kasalarında tuttukları parasal varlık, disponibilite olarak adlandırılmaktadır.
Daha detaylı tanımı ile disponibilite; mevduat kabul eden bankaların, mevcut taahhütlerine karşılık olarak nakit veya kolaylıkla nakde çevrilebilir mal bulundurmalarıdır. Dolayısıyla likiditesi yüksek olan değerleri bulundurma zorunluluğu, disponibilite kavramı ile açıklanmaktadır.
Disponibilite Oranı Ne Demek?
Hazır para yani nakit bulundurma zorunluluğu anlamına gelen disponibilitenin oranı da sıkça araştırılmaktadır. Disponibilite oranı, bankalardaki mevduat ile bunu karşılayan ve nakde çevrilebilecek olan değerler arasındaki ilişkiyi temsil etmektedir. Bankaların tahsil ettikleri paranın tamamını kredi ya da karşılık olarak dağıtmamaları, disponibilite oranının açıklanmasını kolaylaştıran bir örnektir. Çünkü bu durumda bankalar, topladıkları paranın bir kısmını güvence olarak Merkez Bankası’na yatırmaktadır. Bu miktar, “mevduat munzam karşılığı” olarak adlandırılmaktadır. Bankaların kendi kasalarında tutulan parasal varlık ise “disponibilite” denilen kavramı karşılamaktadır.
2005 yılında, disponibilite uygulamasının yerine “zorunlu karşılıklar” sisteminin getirildiği bilinmektedir. Bu karşılıkların belirlenme süreci ise BDDK (Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu) tarafından yürütülmektedir. Ayrıca karşılıkların gerekli görülen durumlarda değiştirilmesi ya da düzenli olarak kontrol altında tutulması da BDDK tarafından sağlanmaktadır.
Ankes Disponibilite Farkı Nedir?
Disponibilite kavramı ile sıkça karıştırılan ankes, en basit tanımı ile taahhütleri karşılamak üzere bulundurulan nakit varlıktır. Ankes ve disponibilite oranları, Türk bankacılık sisteminde bazı farklara sahiptir. Bu iki sistem arasındaki farklar ise aşağıdaki gibi örneklendirilebilmektedir:
Ankes oranı, disponibilite oranından daha dar olan bir likidite rezervini temsil etmektedir.
Disponibilite kapsamında Devlet İç İstikraz Tahvilleri ve Merkez Bankası’nda tutulan serbest tevdiat gibi aktif değerler de bulunmakta iken, ankes yalnızca banka kasasındaki nakdi kapsamaktadır.
