Türkiye İnsan Hakları Vakfı, geçtiğimiz yıl 739 kişi kendisi, 42 kişi ise bir yakını işkence ve kötü muameleye maruz kaldığı için vakfın tedavi ve rehabilitasyon merkezlerine başvurduğunu açıkladı.
Polis 1 Mayıs'ta göstercileri işkence ile gözaltına aldı. (FOTOĞRAF: KEMAL ASLAN / AFP)
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), 2023 Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu’nu yayınladı. Rapora göre, 2023 yılında 781 kişi kendisi ya da bir yakını işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığı için Türkiye İnsan Hakları Vakfı’na başvurdu. Böylece işkence nedeniyle TİHV’e son 10 yılda yapılan başvuru sayısı 7.548’e, vakfın kurulduğu 1990 yılından bu yapılan başvuru sayısı ise 21.894’e ulaştı. Vakfın raporuna göre 2023’te işkence yine sokağa taştı, yine gençleri hedef aldı. İşkence görenlerin en küçüğü ise 7 yaşında.
30 yılı aşkın süredir işkencenin önlenmesi ve işkenceye maruz kalmış kişilerin tedavi ve rehabilitasyonuna yönelik çalışmalar yapan Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), 2023 Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu’nu yayınladı.
Böylece 2014 yılından bu yana işkence ve diğer kötü muamele gördüğü için vakfa başvuran kişi sayısı 7 bin 548’e ulaştı. Birleşmiş Milletler’in işkencenin soruşturulması ve belgelendirilmesi için yayınladığı el kılavuzu İstanbul Protokolü’nün hazırlanması ve güncellenmesinde etkin bir rol olan TİHV’e, geçtiğimiz 34 yılda 21 bin 894 kişi kendisi ya da bir yakını işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığı için başvurdu.
Rapora göre, 2023 yılında vakfa başvuranlardan 731’i Türkiye sınırları içinde, 8’i Türkiye sınırları dışında işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
Türkiye içinde işkence görenlerin yüzde 72,2’sinin (528 kişi) 2023 yılı içinde, yüzde 21,9’unun (160 kişi) 2018-2022 yılları arasında, diğerlerininse daha önceki yıllarda işkence ve kötü muameleye maruz kaldığı tespit edildi. Diğer bir deyişle, geçtiğimiz yıl TİHV’e başvuran her 10 kişiden en az 7’si geçtiğimiz yıl, en az 9’u ise son 6 yıl içinde işkence ve kötü muamele gördü. 2023 yılında işkence ve kötü muameleye maruz kaldığı iddia edilen 6 kişinin gözaltı süreçlerinde ölümüyle birlikte düşünüldüğünde bu durumun “işkence uygulamalarının yaygınlığı ve ciddiyeti konusunda önemli bir gösterge” olduğu raporda özel olarak vurgu yapıldı.
İşkenceye maruz kalanların 240’ı kendini kadın (yüzde 32,8), 428’i erkek (yüzde 58,5), 63’ü non-binary/queer olarak tanımladı.
Vakfa işkence gördüğü için başvuranların en küçüğü 7 yaşında, en ileri yaşta olanı ise 77 yaşında. Başvuranların yarıya yakınını (yüzde 49,2) 19-35 yaş aralığındaki kişiler oluşturdu.
İstanbul, İzmir ve Ankara Temsilciliklerine yapılan başvuruların aylara göre dağılımına bakıldığında ise, Onur Haftası etkinliklerine yönelik engellemeler ve işkence fiillerinden kaynaklı Haziran ve Temmuz aylarında dikkate değer artış yaşandığı görüldü.
Raporda, TİHV’e işkence nedenli yapılan başvuruların 598’inde (yüzde 81,8) resmi gözaltı işlemi yapıldığı, 133 başvuranın ise (yüzde 18,8) son yaşadıkları gözaltı sürecinin kayıt dışı olduğu ve resmi bir işlem yapılmadığı belirtildi. Resmi olmayan gözaltı işlemlerindeki bu yüksek oran raporda, toplumsal gösteri ve basın açıklamalarına yönelik polis müdahalelerinde işkenceye başvurulmasına karşın resmi gözaltı yapılmamasıyla ilişkilendirildi ve “işkencenin son yıllarda değişen yüzü” olarak tanımlandı.
İşkence ve kötü muamele görüp resmi olarak gözaltına alınanların yarısından fazlasının (yüzde 56,6’sının) sokak ve açık alanlarda gözaltına alınması da bu değerlendirmeyi destekler nitelikte. Raporda söz konusu duruma ilişkin şu değerlendirmeye yer verildi: “Cezalandırma ve sindirmek amacıyla orantısız güç kullanımı, keyfi şiddet ve zor uygulamaları fiili durum hâline getirilerek meşru kılınmaya çalışılmış, sokak, açık alanlar işkence mekânına dönüştürülerek uygulamalar alenileştirilmiş, hukuksal güvencelerin tanınmamasının yanı sıra haksız tutuklama ve denetim serbestliği kararları ile de bu durum adeta pekiştirilmiştir.”
2023 yılında işkence nedeniyle en çok başvuru vakfın İstanbul’daki tedavi ve rehabilitasyon merkezine yapıldı. İstanbul’daki merkeze 251 başvuru, İzmir’deki merkeze 172 başvuru, Van’dakine ise 161 başvuru yapıldı. TİHV Diyarbakır temsilciliğine yapılan başvuru sayısı ise, Şubat 2023 depremleri nedeniyle 4 aya yakın hizmet verememiş olmasına rağmen 125’e ulaştı. Cizre ve Ankara’ya yapılan başvuru sayısı ise sırasıyla 40 ve 32 oldu.
İstanbul Emniyet Müdürlüğü, gözaltına alınanların işkence uygulamalarına maruz kaldıkları yerler arasında açık ara ilk sırada yer alırken, onu Diyarbakır, Ankara ve Van Emniyet Müdürlükleri takip etti.
Başvuranların bölgelere dağılımında ise Kürt nüfusun yoğun olarak yaşadığı Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi yüzde 41,7’ye ulaştı. Toplam başvuruların yüzde 62,2’sini Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi doğumlular oluşturdu. TÜİK’e göre nüfusun yüzde 23,5’ini Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi doğumlular oluştururken, işkenceye maruz kalanlar içinde bu oranın 2,6 kat artması dikkat çekti.
Raporda bu duruma ilişkin, “TİHV’e yapılan başvurularda doğum yerleri ve anadil birlikte değerlendirildiğinde Kürt etnik kimliğinde olanların diğer etnik kimliklere oranla işkenceye daha fazla maruz kaldığı ve bu durumun 2023 yılında da değişmediği anlaşılmaktadır” değerlendirmesi yapıldı.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
