Bir meydan bazen boşluğu temsil eder; bazen de tarihin bütün ağırlığını. Kızıl Meydan, Rusya’nın siyasal hafızasının taşla yazılmış hâlidir.
Kızıl Meydan (İng. Red Square; Alm. Roter Platz; Fra. Place Rouge), Rusya’nın başkenti Moskova’nın merkezinde yer alan, ülkenin tarihsel, siyasal ve simgesel kalbi sayılan kamusal alandır. Kremlin Sarayı, Aziz Vasili Katedrali ve Lenin Mozolesi gibi yapılarla çevrili olan meydan, yüzyıllardır iktidarın görünür yüzü olarak işlev görür.
“Kızıl” sözcüğü, modern çağda çoğunlukla ideolojik bir çağrışım uyandırsa da, kökeni Eski Rusçada “güzel” anlamına gelen krasnıy kelimesine dayanır.
Kızıl Meydan’ın tarihi 15. yüzyıla kadar uzanır. İlk dönemlerinde ticaret alanı olarak kullanılan meydan, zamanla Moskova’nın resmî tören ve duyuru mekânına dönüşür. Çarlık döneminde infazlar, dinî alaylar ve devlet törenleri burada gerçekleştirilir.
1917 Devrimi’nden sonra Kızıl Meydan, Sovyet ideolojisinin en güçlü sahnesi hâline gelir. Askerî geçit törenleri, devrim yıldönümleri ve kitlesel gösteriler, meydanı küresel bir politik imgeye dönüştürür. Lenin Mozolesi’nin inşası, mekânın sembolik ağırlığını daha da artırır.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Kızıl Meydan, ideolojik tek anlamlılığını yitirir; ancak tarihsel ağırlığını korur. Bugün meydan, hem turistik bir durak hem de devletin kendini gösterme alanı olarak ikili bir işlev taşır.
► Kızıl Meydan adını komünizmden mi alır?
Hayır. Adın kökeni, Eski Rusçada “güzel” anlamına gelen kelimeye dayanır. Komünist çağrışım daha sonradır.
► Neden Rusya’nın sembolik merkezi burasıdır?
Çünkü siyasal iktidar, din ve tarihsel anlatı bu meydanda kesişir. Kremlin’e komşuluğu, bu merkeziyetin temel nedenidir.
► Lenin Mozolesi neden hâlâ burada?
Mozole, Sovyet geçmişinin fiziksel bir kalıntısı olarak korunur. Kaldırılmaması, geçmişle hesaplaşmanın ertelenmiş hâlini simgeler.
► Kızıl Meydan yalnızca bir tören alanı mıdır?
Hayır. Aynı zamanda kamusal hafızanın şekillendiği bir mekândır. Gösteriler kadar sessizlik de burada anlam kazanır.
► Bugün Kızıl Meydan neyi temsil eder?
Tarihin donmuş bir kesiti ile güncel iktidarın süreklilik iddiası arasındaki gerilimi.
Kızıl Meydan, sinemada, belgesellerde ve fotoğraf sanatında Soğuk Savaş’ın en tanınan mekânlarından biri olarak yer alır. Casus filmleri, politik gerilim anlatıları ve tarihsel dramlar, meydanı çoğu zaman güç ve tehdit imgesiyle birlikte sunar. Aynı zamanda konserler ve büyük kamusal etkinliklerle yeni anlam katmanları da kazanır.
Kızıl Meydan, sıradan bir kent meydanı değildir. İktidarın kendini gösterdiği, tarihin törenle yeniden yazıldığı bir sahnedir. Zaman değişse de, meydanın taşıdığı ağırlık azalmaz; yalnızca biçim değiştirir. Bu nedenle Kızıl Meydan, Rusya’yı anlamak için haritadan çok hafızaya bakmayı gerektirir.
