Tek bir heceyi birden çok nota üzerinde gezdiren, duyguyu titreşimle işleyen vokal süsleme tekniği.
Melizma (İng. Melisma; Alm. Melisma; Fra. Mélisme), bir kelimenin tek hecesini birden fazla nota boyunca uzatarak söyleme tekniğine verilen addır. Orta Çağ kilise müziğinden Arap makam geleneğine, Afro-Amerikan vokal estetiğinden pop ve R&B’ye kadar uzanan geniş bir kültürel geçmişi vardır. Duyguyu bir anda genişleten, sese kıvraklık ve derinlik kazandıran bir ifade aracıdır.
Melizmanın kökleri Bizans ve Gregoryen ilahilerine kadar uzanır. İlahilerde Tanrı’ya yönelen sözlerin “yüceliğini” göstermek için uzun melizmatik pasajlar kullanılmıştır.
Arap, Türk ve Fars müziklerinde ise melizma neredeyse mızrap görevi gören bir vokal hareketi hâline gelir; özellikle makam geçişlerinde, gırtlak süslemelerinde ve uzun havalarda belirginleşir.
20. yüzyılın ikinci yarısında gospel, soul ve R&B’nin yükselişiyle melizma Batı popuna taşındı: Whitney Houston, Mariah Carey ve Beyoncé’nin yaygınlaştırdığı “modern pop melizması” bugün küresel bir ifade biçimine dönüşmüş durumda.
► Melizma ile vibrato arasındaki fark nedir?
Vibrato tek bir notanın titretilmesidir; melizma ise nota değiştirerek yapılan süslemedir. Vibrato duyguyu yoğunlaştırırken, melizma çizgiyi hareket ettirir.
► Melizma öğrenilebilir mi?
Evet. Doğu müziği eğitiminde “geçkiler ve süslemeler” çalışılarak, Batı vokal tekniğinde ise “runs” ve “riffs” egzersizleriyle geliştirilir. Ancak doğal esneklik ve işitme becerisi belirleyici rol oynar.
► Aşırı melizma neden eleştirilir?
Çünkü anlatının duygusal birliğini bozabilir; teknik gösteriye dönüşüp şarkının anlamını gölgeleyebilir. Bu nedenle birçok eleştirmen “yerinde melizma” yaklaşımını savunur.
► Hangi kültürlerde melizma daha güçlüdür?
Arap, Türk, İran, Hindustan klasikleri; flamenco; gospel; qawwali; Sephardik ilahiler… Melizma özellikle sözün duyguyla taşındığı bütün geleneklerde öne çıkar.
► Popüler müzikte melizmanın öncüsü kimdir?
Tarihsel olarak Aretha Franklin, teknik-pop ekseninde ise Mariah Carey. Carey’nin “Vision of Love” performansı 1990’larda bir kuşağın vokal stilini belirlemiştir.
Hollywood filmlerindeki dramatik sahnelerden Eurovision performanslarına, R&B vokallerinden tasavvuf ilahilerine kadar melizma bugün hem geleneksel hem küresel popun imzası sayılır. Dijital çağda genç sanatçılar, TikTok ve YouTube üzerinden mikro melizmalara dayalı “vokal challenge” kültürünü yaygınlaştırarak tekniği yeniden popülerleştirmiştir.
Melizma, yalnızca bir vokal tekniği değil; kültürler arası bir duygu estetiğidir. Sesin sınırlarını genişleterek ruh hâllerini dönüştürür; hem köklü gelenekleri besler hem de modern müziğin ifade dağarcığını zenginleştirir. Duygunun kıvrıldığı, sözün melodiyle dans ettiği o an, müziğin en eski ve en canlı formlarından biri ortaya çıkar.
