Yarım yüzyıla yakın bir süre boyunca İspanya’nın siyasi gündemini sarsan, kimine göre “özgürlük hareketi”, kimine göre “terör örgütü” olan bir yapının karanlık, tartışmalı ve çok katmanlı tarihi.
ETA (İng. Basque Homeland and Liberty – ETA; Alm. Baskische Heimat und Freiheit – ETA; Fra. Patrie Basque et Liberté – ETA), 1959 yılında İspanya’nın Bask bölgesinde kurulan ve ismini “Euskadi Ta Askatasuna” (Bask Ülkesi ve Özgürlük) ifadesinden alan silahlı bir örgüttür. Örgüt, Franco diktatörlüğünün baskıcı politikalarına tepki olarak ortaya çıkmış; zaman içinde bağımsızlık talep eden radikal bir milliyetçi hareket hâline gelmiştir. ETA, uzun yıllar boyunca bombalama, suikast, adam kaçırma gibi eylemler gerçekleştirmiş ve hem İspanya içinde hem uluslararası arenada terör örgütü olarak tanımlanmıştır.
Kuruluş döneminde entelektüel ve kültürel bir gençlik hareketi olan ETA, 1960’lardan itibaren silahlı mücadeleyi merkezine almıştır. 1973’te İspanya Başbakanı Amiral Carrero Blanco’ya düzenlenen suikast, örgütün uluslararası alanda tanınmasına yol açmıştır.
Franco sonrası demokratikleşme döneminde Bask bölgesine tanınan özerklik hakları örgütün taban desteğini zayıflatmış; 1990’larda ise toplumsal ve siyasi baskılarla ciddi biçimde köşeye sıkışmıştır.
2011’de kalıcı ateşkes ilan eden ETA, 2017’de silahsızlanmış, 2018’de ise kendini tamamen feshettiğini duyurmuştur. Böylece Avrupa’nın en uzun soluklu silahlı örgütlerinden biri tarihe karışmıştır.
► ETA neden kuruldu?
Franco rejiminin Bask kimliğini bastırması, dili yasaklaması ve kültürel faaliyetleri kısıtlaması genç Bask milliyetçileri arasında öfke yarattı. ETA bu baskıya örgütlü bir direniş olarak doğdu.
► ETA’nın ideolojisi neydi?
Bask ulusal kimliği, Marksist yorumlarla harmanlanmış bir bağımsızlık arayışı ve anti-faşist mücadele söylemi. Zaman içinde ideolojik çeşitlilik azaldı ve örgüt giderek militarize oldu.
► Toplumsal destek ne kadar güçlüydü?
1970’lerde önemli ölçüde destek bulsa da 1990’larda sivil kayıpların artması ve demokratikleşme sürecinin güçlenmesi destek tabanını büyük ölçüde aşındırdı.
► Avrupa ETA’ya nasıl baktı?
Avrupa Birliği ve pek çok ülke ETA’yı terör örgütü olarak sınıflandırdı. Fransa ve İspanya’nın ortak operasyonları örgütün etkinliğini büyük ölçüde kırdı.
► ETA’nın feshi ne anlama geliyor?
Avrupa’daki silahlı aykırı hareketlerin son büyük temsilcisinin sahneden çekilmesi demek. Ancak Bask kimliği, dil ve kültür siyasi düzlemde tartışılmaya devam ediyor.
ETA’nın tarihi, İspanyol sineması ve edebiyatında önemli bir tema olmuştur. Fernando Aramburu’nun “Patria” romanı ve uyarlama dizisi, örgütün aileler ve toplumsal hafıza üzerindeki etkilerini çarpıcı biçimde işler. Ayrıca ETA, politik gerilim filmlerinde, belgesellerde ve gazetecilik çalışmalarında sıkça yer bulmuş; özellikle 1990’lar Avrupa’sının siyasi atmosferini anlamak için önemli bir referans noktası olmuştur.
ETA, Bask milliyetçiliğinin radikal yüzünü temsil eden bir örgüttü. Tarihsel bağlamı anlaşılmadan değerlendirildiğinde tek boyutlu bir şiddet örgütü olarak görülür; ancak sosyolojik olarak bakıldığında kimlik, baskı, kültür, özerklik ve modern devlet ilişkilerinin kesişim noktasında durur. Silahların susmasıyla birlikte ETA, artık Avrupa’nın güvenlik tarihine ait bir dosyadır.
► DERİN DEVLET
► GLADIO
► TRİBALİZM
► ETNİK TEMİZLİK
► ULUS DEVLET
