İnsanın en karanlık anlarını mizahın ışığıyla aydınlatan kara komedi, gülmenin sınırlarını ahlak, ölüm ve absürtlükle sınar.
Kara komedi, mizahı trajediyle iç içe geçiren, ölüm, suç, cinnet, savaş ya da ahlaki çöküş gibi konuları ironik ve grotesk biçimlerde işleyen anlatı türüdür. Bu türde kahkaha, çoğu zaman bir savunma refleksi ya da nihilist bir farkındalığın dışavurumudur. “Kara mizah” olarak da adlandırılan bu yaklaşım, klasik komedinin toplumsal uyum amacına karşı çıkar; aksine, dünyayı düzeltebilecek hiçbir aklın kalmadığını, dolayısıyla gülmenin tek direniş biçimi olduğunu ima eder.
Kara komedinin kökleri Aristophanes’in taşlamalarına kadar uzansa da, asıl biçimini 20. yüzyılda alır. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, toplama kampları, atom bombası, bürokratik cinnet ve insanın kendi eliyle yarattığı kaos, bu anlatı biçiminin yükselişini hazırlamıştır. Franz Kafka’nın bürokratik absürtlüğü, Bertolt Brecht’in yabancılaştırıcı politik mizahı, Samuel Beckett’in “bekleyerek” güldüren umutsuzluğu bu damarın öncüleridir.
Sinema alanında Stanley Kubrick’in Dr. Strangelove (1964), Hal Ashby’nin Harold and Maude (1971), Emir Kusturica’nın Underground (1995) ve Coen kardeşlerin Fargo (1996) filmleri kara komedinin zirveleri olarak kabul edilir. Türk sinemasında ise Zeki Demirkubuz’un Yazgı’sı, Yılmaz Erdoğan’ın Organize İşler’i, Onur Ünlü’nün Celal Tan ve Ailesinin Aşırı Acıklı Hikayesi gibi yapımlar türün yerel karşılıklarını oluşturur.
Edebiyatta, Albert Camus’nün Yabancı’sı ya da Joseph Heller’ın Catch-22’si kara mizahın felsefi zeminini örerken, günümüz dizilerinde Breaking Bad, Fargo, Barry ve BoJack Horseman bu geleneği çağdaşlaştırır.
► Kara komediyi sıradan komediden ayıran temel fark nedir?
Kara komedi güldürürken rahatsız eder; kahkaha, ahlaki ya da varoluşsal bir boşluğun yankısıdır.
► Kara komedi neden genellikle savaş, ölüm ve cinnet gibi konuları seçer?
Çünkü bu konular, insanın trajik varoluşunu çıplak biçimde ortaya koyar; mizah burada bir kaçış değil, dayanma biçimidir.
► Kara mizahın en bilinen edebi örneği nedir?
Joseph Heller’ın Catch-22 romanı, savaşın saçmalığını mizahla anlatan başyapıttır.
► Türk sinemasında kara komedinin öncüleri kimlerdir?
Zeki Demirkubuz, Onur Ünlü, Tayfun Pirselimoğlu, Cem Yılmaz ve Yılmaz Erdoğan bu türün farklı tonlarını denemiş yönetmenlerdir.
► Kara komedi neden günümüzde daha çok ilgi görüyor?
Çünkü dijital çağda gerçeklik zaten groteskleşti; kara mizah, bu grotesk dünyayı kabullenmenin ve eleştirmenin tek yolu haline geldi.
Günümüz kültüründe kara mizah, hem sinemada hem sosyal medyada protest bir estetik hâline gelmiştir. The Simpsons ve South Park gibi dizilerde politik hicivle birleşen bu tarz, Fleabag ve The End of the F**ing World* gibi yapımlarda ise bireysel travmaların ironik anlatımına dönüşür. Moda ve reklam dünyasında dahi kara komedinin estetiği –ölüm, ironi, kitsch ve nihilizm– kullanılmaktadır.
Kara komedi, umutsuz bir çağın en dürüst dili olmayı sürdürür. Gülmenin artık bir mutluluk değil, farkındalık belirtisi olduğu bir çağda, bu tür insanın hem en savunmasız hem de en direngen yanını sahneye çıkarır.
