Bir nükleer denizaltı anlaşmasıyla başlayan, ama aslında küresel güç dengesinin yeni haritasını çizen bir üçlü ittifak: AUKUS.
AUKUS (İng. AUKUS; Alm. AUKUS; Fra. AUKUS), Avustralya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri arasında 15 Eylül 2021’de duyurulan bir savunma ittifakıdır.
Adını, üç ülkenin İngilizce kısaltmalarının birleşiminden alır (Australia–United Kingdom–United States).
Temel hedefi, Hint-Pasifik bölgesinde Çin’in artan askerî ve teknolojik etkisine karşı ortak savunma ve istihbarat kapasitesi oluşturmaktır.
İttifakın ilk somut adımı, Avustralya’nın nükleer tahrikli denizaltılarla donatılması projesidir—bu da Fransa’nın milyarlarca dolarlık bir denizaltı anlaşmasının iptali anlamına geldiği için, diplomatik bir fırtına yaratmıştır.
AUKUS’un ortaya çıkışı, Soğuk Savaş sonrası dönemde Batı ittifaklarının geçirdiği evrimin göstergesidir.
2010’lu yıllarda Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki askerî varlığını artırması, Avustralya’yı ABD’ye daha da yakınlaştırdı.
2017’de Donald Trump döneminde “Hint-Pasifik” kavramı, Asya politikasının merkezine yerleştirildi; Joe Biden yönetimi ise bu stratejiyi kalıcı hale getirdi.
2021’de duyurulan AUKUS, NATO’nun Asya versiyonu sayılmasa da onun stratejik uzantısı olarak görüldü. Avustralya, bu ittifakla ilk kez nükleer tahrikli denizaltı teknolojisine erişim hakkı elde etti—bu, ABD’nin bugüne kadar yalnızca Birleşik Krallık’la paylaştığı bir teknolojiydi.
Fransa’nın dışlanması ise büyük krize yol açtı: Paris, Canberra ve Washington’daki büyükelçilerini geri çağırdı, anlaşmayı “sırtından hançerlenmek” olarak niteledi.
Buna rağmen, AUKUS kısa sürede bölgesel bir savunma mimarisine dönüştü; siber güvenlik, yapay zekâ ve kuantum teknolojileri gibi alanlarda da ortak projeler geliştirildi.
► AUKUS neden kuruldu?
Çünkü Hint-Pasifik artık küresel rekabetin merkezidir. Çin’in deniz gücü, ticaret yolları ve teknoloji alanındaki yükselişi, Batı dünyasında yeni bir “dengeleme” stratejisini zorunlu kılmıştır.
► Bu ittifak NATO’nun yerini mi alıyor?
Hayır, ama NATO’nun coğrafi sınırlarını aşan bir tamamlayıcısı sayılabilir. AUKUS, Avrupa merkezli savunmadan çok, “deniz aşırı caydırıcılık” vizyonuna dayanır.
► Fransa neden dışlandı?
Fransa, 2016’da Avustralya ile konvansiyonel denizaltılar için 66 milyar dolarlık bir anlaşma yapmıştı. AUKUS’un açıklanmasıyla bu anlaşma iptal edildi. Paris, “Anglo-Sakson ittifakı”nı Avrupa’nın dışlanması olarak yorumladı.
► AUKUS’un hukuki temeli nedir?
Resmî bir antlaşma değil, stratejik bir savunma ortaklığıdır. Taraf ülkeler arasında bağlayıcı bir NATO benzeri madde yoktur; ancak savunma sanayi işbirliği ve istihbarat paylaşımı alanlarında yüksek düzeyde entegrasyon öngörülür.
► AUKUS, Çin’i nasıl etkiledi?
Pekin yönetimi, anlaşmayı “Soğuk Savaş zihniyetinin geri dönüşü” olarak nitelendirdi. Çin, özellikle Avustralya’nın nükleer teknolojiye erişimini, bölgedeki nükleer silahsızlanma dengesi açısından tehdit olarak görüyor.
Medya ve belgesellerde: AUKUS, 2020’lerin “yeni Soğuk Savaş”ını konu alan analizlerin ana teması hâline geldi. BBC, Al Jazeera ve The Economist gibi kuruluşlar, ittifakı “21. yüzyılın gizli anlaşması” olarak tanımladı.
Sinemada: Henüz doğrudan AUKUS’u konu alan film yapılmadı, ancak Top Gun: Maverick (2022) gibi yapımlar, Batı’nın Pasifik’teki askerî romantizmini yeniden popülerleştirdi.
Akademik tartışmalarda: Uluslararası ilişkiler teorisinde AUKUS, “minilateralizm” (küçük ama etkin ittifaklar) kavramının örnek vakası olarak inceleniyor.
AUKUS, klasik müttefiklik kavramını yeniden tanımlar: az ortak, çok teknoloji, yüksek risk.
Bu ittifak, sadece askerî değil, kültürel bir dönüşümü de simgeler; Anglo-Sakson dünyanın “jeopolitik dayanışması” yeniden sahnededir.
Ancak barışın garantisi değil, güç dengesinin yeni adı olmasıyla da tartışmalıdır. Okyanusların derinliğinde dolaşan denizaltılar, aslında geleceğin siyasetinin gölgeleridir.
