Bir ses, bir halkı taşıyabilir mi? Mercedes Sosa bunu kanıtladı.
Mercedes Sosa (tam adıyla Haydée Mercedes Sosa), 9 Temmuz 1935’te Arjantin’in Tucumán kentinde doğmuş, “La Negra” lakabıyla tanınan dünyaca ünlü halk müziği sanatçısıdır. Arjantin Yeni Şarkı (Nueva Canción) hareketinin simgesi olarak, yalnızca bir ses değil, direnişin vicdanı hâline gelmiştir. Ezilenlerin, göçmenlerin, kadınların ve yoksulların hikâyelerini sahneye taşıyarak Latin Amerika’nın kültürel belleğini müziğe dönüştürmüştür.
Mercedes Sosa’nın müziği, folklorun sınırlarını aşan bir politik bilinç taşır. 1950’lerde başladığı kariyerinde, Arjantin’in diktatörlük yıllarında sesi yasaklanmış, konserleri basılmış, kendisi sürgüne gönderilmiştir.
Şarkılarında Victor Jara, Violeta Parra, Pablo Neruda ve León Gieco gibi Latin Amerikalı sanatçıların sözlerini seslendirmiştir. “Alfonsina y el mar”, “Solo le pido a Dios” ve “Gracias a la vida” gibi yorumları, yalnız bir müzikal başarı değil, tarihsel bir direniş manifestosudur.
1979’da sürgünde yaşadığı Paris ve Madrid konserleri, Latin Amerika diasporasının kimlik belleğinde bir dönüm noktası oldu. 1982’de Arjantin’e döndüğünde, ülkenin demokratikleşme sürecinin simgesine dönüşmüştü.
Sosa’nın sesi yalnızca melodik değil, etik bir güçtür. Onun sesinde bir annenin ağıdı, bir işçinin çığlığı, bir halkın sabrı yankılanır. Bu nedenle ona “Latin Amerika’nın Anası” denmiştir.
Mercedes Sosa, 9 Temmuz 1935’te Arjantin’in kuzeybatısındaki Tucumán eyaletinin San Miguel de Tucumán kentinde dünyaya geldi. Mestizo kökenliydi; ataları arasında Fransız, İspanyol ve yerli Diaguita halkı bulunuyordu. Arjantin’de koyu tenlilere sevgiyle takılan “La Negra” lakabı, onun yerli kökenlerine bir göndermeydi. Babası gündelik işlerde çalışan bir işçi, annesi ise çamaşırcıydı. Ailesi Peronistti; her ne kadar partiye resmen üye olmasalar da, Sosa genç yaşta politik bilincini bu ortamda kazandı. Şarkı söylemeye de burada, Tucumán’daki Peronist Parti adına “Gladys Osorio” sahne adıyla başladı.
Henüz on beş yaşındayken, 1950’de bir yerel radyonun düzenlediği şarkı yarışmasını kazandı ve iki aylık sahne sözleşmesi aldı. 1959’da ilk albümü La Voz de la Zafra yayımlandı. 1965’te Cosquín Ulusal Halk Müziği Festivali’ndeki unutulmaz performansı ise ülke çapında tanınmasını sağladı. Halk sanatçısı Jorge Cafrune onu seyirciler arasından sahneye çağırmış, bu davet Sosa’nın hayatını değiştirmişti. Aynı yıllarda ilk eşi Manuel Oscar Matus’la birlikte nuevo cancionero akımının öncüleri arasında yer aldı.
1960’ların sonuna doğru Sosa, Buenos Aires’in entelektüel çevreleriyle Avrupa’daki sol duyarlıklı dinleyiciler arasında güçlü bir bağ kurdu. 1967’de ABD ve Avrupa turnelerine çıktı. 1970’lerin başında besteci Ariel Ramírez ve söz yazarı Félix Luna ile birlikte Cantata Sudamericana ve Mujeres Argentinas gibi iki konsept albüme imza attı. Şilili müzisyen Violeta Parra’ya adadığı Gracias a la vida yorumu, kariyerinin simgesi hâline geldi. 1970’lerde Pablo Milanés, Silvio Rodríguez ve Milton Nascimento gibi Latin Amerikalı bestecilerin eserlerini de seslendirerek kıtanın ortak vicdanı olmayı sürdürdü. Aynı dönemde Hasta la Victoria (1972) ve Traigo un Pueblo en mi Voz (1973) albümleriyle toplumsal eşitsizlik ve adaletsizlik temalarını işledi. Ayrıca Leopoldo Torre Nilsson’un El Santo de la Espada (1970) ve Güemes, la tierra en armas (1971) filmlerinde yer alarak sinemada da iz bıraktı.
1976’da Jorge Videla cuntasının yönetime el koymasıyla Arjantin’de baskı arttı. Sosa, ailesine yöneltilen ölüm tehditlerine rağmen ülkesini uzun süre terk etmedi. 1979’da La Plata konseri sırasında sahnede tutuklanması, sanat tarihine geçen bir sahnedir. Uluslararası tepkiler sonucu serbest bırakıldı; ancak rejim tarafından sahne yasağı getirildi. Bunun üzerine sürgüne gitmek zorunda kaldı — önce Paris’e, ardından Madrid’e yerleşti. Bu dönemde kaydettiği A Quién Doy (1981) albümü, vatan hasretinin ve sürgün yalnızlığının sesi oldu. Şilili sanatçı Patricio Manns’ın “Cuando Me Acuerdo de Mi País” adlı şarkısını yorumlarken, kendi içsel sürgününü de dile getiriyordu. New York Times’a verdiği bir röportajda “Sorun sesimde değil, moralimdeydi,” demişti.
Sosa, 1982 Şubat’ında — Falkland Savaşı’ndan birkaç ay önce — Arjantin’e döndü. Buenos Aires’teki Teatro Ópera’da verdiği konser dizisi, demokrasinin geri dönüşünün habercisi gibiydi. Genç kuşak sanatçıları sahneye davet ettiği bu performansların kayıtları Mercedes Sosa en Argentina adıyla yayımlandı ve satış rekorları kırdı. Aynı yıl memleketi Tucumán’da konser verdi; ancak ana akım basın bu dönüşü büyük ölçüde görmezden geldi.
Takip eden yıllarda Sosa hem Arjantin’de hem yurt dışında konserler vermeyi sürdürdü. New York’taki Lincoln Center, Paris’teki Théâtre Mogador gibi salonlarda sahne aldı. 1990’lar boyunca sağlık sorunları yaşasa da 1998’de ülkesinde görkemli bir dönüş konseri verdi. 1994’te Vatikan’daki Sistine Şapeli’nde, 2002’de ise hem New York’taki Carnegie Hall’u hem Roma’daki Colosseum’u doldurarak müzik tarihine geçti.
Hayatı boyunca sol görüşlü hareketleri destekleyen Sosa, 1983’te demokrasinin dönüşünü simgeleyen seçimlerde Raúl Alfonsín’i destekledi ve bu dönemi “Arjantin’in baharı” olarak tanımladı. 1989–1999 arasında iktidarda olan Carlos Menem’e karşı çıktı, 2003’te Néstor Kirchner’in seçimini destekledi. UNESCO tarafından Latin Amerika ve Karayipler için İyi Niyet Elçisi ilan edildi.
Mercedes Sosa, politik kimliğiyle anılmayı sevmezdi. Onun için sanat, doğrudan bir parti propagandası değil, halkın duygusunu dillendiren bir şiirdi. Kendi ifadesiyle:
“Bir sanatçı, parti anlamında politik değildir; onun seçmeni halkıdır. Önemli olan şiirdir.”
Kırk yılı aşan kariyerinde Martha Argerich, Andrea Bocelli, Joan Baez, Charly García, Pablo Milanés, Shakira, Caetano Veloso ve Luciano Pavarotti gibi çok sayıda sanatçıyla aynı sahneyi paylaştı. 1999’da Ariel Ramírez’in Misa Criolla eserinin yeni yorumunda yer aldı. “Balderrama” adlı şarkısı 2008 tarihli Che filminde kullanıldı. Ayrıca Earth Charter International Commission’da eş başkanlık yaptı.
Mercedes Sosa’nın yaşamı, Latin Amerika’nın sancılı tarihinde bir vicdanın, bir sesin, bir halkın direncine dönüştü. Onun hikâyesi, yalnızca bir sanatçının değil, bütün bir kıtanın sürgün ve umut günlüğüdür.
Mercedes Sosa’nın müziği yalnız halkın yüreğine değil, dünyanın en saygın kurumlarının da hafızasına kazındı.
Sanat yaşamı boyunca hem Latin Amerika’da hem Avrupa’da sayısız ödülle onurlandırıldı.
2000 yılında Misa Criolla albümüyle Latin Grammy Ödülleri’nde “En İyi Halk Müziği Albümü” dalında ödül aldı. 2003’te Acústico, 2006’da Corazón Libre, 2009’da ise Cantora 1 albümüyle aynı ödüle yeniden layık görüldü. Cantora 1 ayrıca “En İyi Kayıt Tasarımı” ödülünü kazanırken “Yılın Albümü” kategorisinde de aday gösterildi. Ölümünden sonra, 2011’de Deja La Vida Volar albümüyle bir kez daha Latin Grammy’ye uzandı.
Bu ödüller yalnız bir kariyerin değil, bir halkın şarkısının tesciliydi.
1995’te Arjantin’in Konex Vakfı tarafından verilen “Elmas Konex Ödülü”nü kazandı. Bu ödül, ülkede son on yılın popüler müzik alanındaki “en önemli kişiliği”ne veriliyordu. Sosa, halk müziğini yalnız sahnede değil, bir ulusun vicdanında yeniden kurduğu için bu onura layık görüldü.
Mercedes Sosa, yaşamının son yıllarında ağırlaşan solunum rahatsızlıklarıyla mücadele etti. Ekim 2009’da Buenos Aires’te, 74 yaşında hayata veda etti.
Arjantin hükümeti, onun için üç günlük ulusal yas ilan etti. Tabutu, Ulusal Kongre binasında halkın ziyaretine açıldı; binlerce insan, şarkılarla, çiçeklerle, gözyaşlarıyla “La Negra”sına veda etti.
Cenazesi, Buenos Aires’teki La Chacarita Mezarlığı’na defnedildi. Ancak onun sesi, toprağa gömülmedi — And Dağları’nda, Patagonya’nın rüzgârında, Buenos Aires’in meydanlarında hâlâ yankılanıyor.
Sosa’nın ölümü, yalnız bir sanatçının değil, Latin Amerika’nın ortak vicdanının sustuğu andı. Ama bıraktığı şarkılar, hâlâ halkın direncinin melodisi olmaya devam ediyor.
Kırkı aşkın albüm, bir halkın tarihine eşlik eden bir yaşam. Mercedes Sosa’nın diskografisi, yalnız bir sanatçının değil, Latin Amerika’nın vicdanının sesiyle yazılmış bir tarih gibidir. Aşağıda, her albüm kısa bir bağlam notuyla birlikte sunulmuştur.
1962 – La Voz de la Zafra (RCA)
Sosa’nın ilk albümü. Şeker kamışı işçilerine adanmış bu kayıt, işçi sınıfının ezgilerini taşıyarak onun halkın sesi olacağının erken bir işaretini verdi.
1965 – Canciones con Fundamento (El Grillo)
Arjantin halk ezgilerinin köklerine inen, folklorik temelli bir albüm. Sosa’nın toplumsal bilinçle müziği birleştirdiği ilk örneklerden.
1966 – Hermano (Philips)
Dayanışma ve kardeşlik temalarını işleyen bu albüm, dönemin yükselen sosyalist rüzgârlarını taşır.
1966 – Yo No Canto Por Cantar (Philips)
“Ben şarkı söylemek için şarkı söylemiyorum” diyen Sosa, sanatın politik bir sorumluluk olduğunu ilan eder.
1967 – Para Cantarle a Mi Gente (Philips)
“Benim insanlarıma şarkı söylemek için” – adı gibi, halkına adanmış bir albüm.
1968 – Con Sabor a Mercedes Sosa (Philips)
Sanatçının sesinin olgunlaştığı dönem. Latin tınılarıyla kişisel duygusallığın dengelendiği bir geçiş albümü.
1969 – Mujeres Argentinas (Philips)
Félix Luna ve Ariel Ramírez’le birlikte kaydedilen bu albüm, Arjantinli kadınlara bir saygı duruşudur. “Alfonsina y el mar” bu albümde yer alır.
1970 – El Grito de la Tierra (Philips)
Toprağın çığlığı… çevresel ve sınıfsal adaletsizliklere dair güçlü bir protesto albümü.
1970 – Navidad con Mercedes Sosa (Philips)
Bir Noel albümü olmasına karşın, ruhani temaların ötesinde insancıl bir umut taşır.
1971 – Homenaje a Violeta Parra (Philips)
Şilili sanatçı Violeta Parra’ya adanmış; “Gracias a la vida” yorumu bu kayıtta yer alır ve Sosa’nın imzasına dönüşür.
1972 – Hasta la Victoria (Philips)
“Zafere dek” mottosuyla yayımlanan albüm, devrimci bir çağrıdır.
1972 – Cantata Sudamericana (Philips)
Ramírez ve Luna ile yeniden bir araya gelen Sosa, Latin Amerika’nın kültürel birliğini müzikle kurar.
1973 – Traigo un Pueblo en Mi Voz (Philips)
“Sesimde bir halk getiriyorum” — sürgün öncesinin en politik albümlerinden biri.
1975 – A Que Florezca Mi Pueblo (Philips)
Baskı altındaki halklara bir umut çağrısı: “Halkım çiçek açsın.”
1976 – En Dirección del Viento (Philips)
Rüzgârın yönü kadar belirsiz bir dönemde kaydedilmiş; yaklaşan diktatörlük atmosferinin hüznünü taşır.
1977 – Mercedes Sosa Interpreta a Atahualpa Yupanqui (Philips)
Usta halk ozanı Atahualpa Yupanqui’ye bir saygı albümü. Gelenekle modernin kusursuz birleşimi.
1979 – Serenata para la Tierra de Uno (Philips)
Sürgüne giden yolun eşiğinde kaydedilen bu albüm, vatan hasretinin yankısıdır.
1981 – A Quién Doy / Cuando Me Acuerdo de Mi País (Philips)
Sürgün yıllarının sesi: ülkesini özleyen bir sanatçının içsel günlüğü.
1982 – Como Un Pájaro Libre (Philips)
“Özgür bir kuş gibi” — Avrupa sürgününde yeniden doğuşun simgesi.
1983 – Mercedes Sosa (Philips)
Demokrasiye dönüş döneminin habercisi, sade ama güçlü bir toplumsal duyarlılık albümü.
1984 – ¿Será Posible el Sur? (Philips)
“Güney mümkün olacak mı?” sorusu, Latin Amerika’nın geleceğine dair politik bir ağıt.
1985 – Vengo a Ofrecer Mi Corazón (Philips)
Kalbimi sunmaya geldim — insanlığın iyiliğine adanmış en içten albümlerinden biri.
1986 – Mercedes Sosa ’86 (Philips)
Yeni Arjantin’in sesini kayda geçiren, umut dolu bir geçiş albümü.
1987 – Mercedes Sosa ’87 (Philips)
Olgunluk dönemi; halk ezgilerini caz, rock ve pop ile harmanlar.
1993 – Sino (Philips/Polygram)
Kendi sesini yeniden keşfettiği introspektif bir kayıt.
1994 – Gestos de Amor (Polydor)
Aşkın hem bireysel hem toplumsal hâllerini ele alan zarif bir albüm.
1996 – Escondido en Mi País (Polydor)
“Ülkemde gizlenmişim” – sürgün sonrası melankolinin yankısı.
1997 – Alta Fidelidad (Charly García ile; Mercury)
Arjantin rock efsanesiyle buluşma: kuşaklar arası bir diyalog.
1998 – Al Despertar (Mercury)
Uyanışın albümü; yaşlılıkla bilgelik arasındaki çizgide duran bir eser.
1999 – Misa Criolla (Mercury)
Ariel Ramírez’in ünlü eseriyle yeniden buluştuğu, dini ve insani boyutları harmanlayan albüm.
2005 – Corazón Libre (Edge)
Özgür kalbin sesi — 21. yüzyılda bile halkın hikâyelerini taşıyan bir dönüm noktası.
2009 – Cantora 1 (RCA)
Shakira, Joan Baez ve Caetano Veloso gibi isimlerle düetler; kuşaklar arası bir saygı buluşması.
2009 – Cantora 2 (RCA)
“Cantora” dizisinin devamı; ölümünden önceki son stüdyo çalışması. Bir veda niteliğinde.
2011 – Censurada (Philips)
Askerî rejim döneminde yasaklanan şarkıların bir araya getirildiği toplumsal bir hafıza albümü.
2015 – Lucerito (RCA)
Ölümünden sonra yayımlanan, daha önce duyulmamış kayıtlarla hazırlanan nostaljik bir derleme.
1975 – Niño de Mañana (Philips)
Çocuklara umut aşılayan kısa ama duygu yüklü bir kayıt.
1973 – Si Se Calla El Cantor (Gloria Martín ile; Philips)
Eğer şarkıcı susarsa, halk da susar – sahnede dayanışmanın sesi.
1980 – Gravado ao Vivo no Brasil (Philips)
Sürgün döneminde Brezilya’daki canlı konser; melankoliyle direncin birleşimi.
1982 – Mercedes Sosa en Argentina (Phonogram/Philips)
Ülkesine dönüş konserlerinin kaydı – bir halkın yeniden doğuşu.
1985 – Corazón Americano (Milton Nascimento & León Gieco ile; Philips)
Kıtanın üç büyük sesinin buluştuğu, Latin Amerika birliği manifestosu.
1989 – Live in Europe (Tropical Music/Polygram)
Sürgün yıllarının ardından Avrupa sahnelerinde yankılanan bir zafer kaydı.
1991 – De Mí (Philips)
“Benden” – kişisel bir iç döküm ve sanatsal öz eleştiri.
2002 – Acústico en Vivo (Sony Music Argentina)
Akustik yorumlarla sadeleşen ama derinleşen bir ses.
2003 – Argentina Quiere Cantar (Víctor Heredia & León Gieco ile; EMI)
“Arjantin şarkı söylemek istiyor” – ulusal birlik duygusunun müzikal ifadesi.
2010 – Deja la Vida Volar (En Gira) (RCA)
“Hayat uçsun” – veda turnesinin canlı kaydı, zarif bir son.
2014 – Ángel (Universal Music)
İsminin hakkını verircesine, ölümünden sonra yayımlanan bir melek sesi.
2024 – En Vivo en el Gran Rex 2006 (INAMU Discos)
Yıllar sonra gün yüzüne çıkan 2006 Gran Rex konseri; ustalık ve asaletin son örneklerinden.
Mercedes Sosa en Nueva York, 1974 (Sony Music Argentina)
New York’taki tarihi performans; sürgün öncesi uluslararası tanınırlığın simgesi.
1975 – Disco de Oro (Philips)
İlk “altın dönem”in özetini sunan bir derleme.
1983 – Recital (Philips)
Teatro Ópera konserlerinden seçme kayıtlar.
1988 – Amigos Míos (Philips)
“Dostlarım” – Sosa’nın birlikte çalıştığı müzisyenlere ithaf edilmiş bir albüm.
1993 – 30 Años (Polygram Argentina)
Otuz yıllık kariyerin dönüm noktalarına retrospektif bir bakış.
1995 – Oro (Polygram)
“Altın” – kariyerin en parlak döneminin özet seçkisi.
1997 – The Best of Mercedes Sosa (Mercury)
Uluslararası dinleyici için hazırlanmış İngilizce pazarlama albümü.
2013 – Siempre en Ti (Universal Music)
“Daima sende” – ölümünden sonra yayımlanan duygusal bir kapanış.
Bu geniş diskografi, Mercedes Sosa’nın yalnızca müzik tarihine değil, toplumsal belleğe kazınmış varlığının da belgesidir.
Her albüm, onun sesinde yankılanan bir dönemin, bir mücadelenin, bir insanlık çağrısının izidir.
► Mercedes Sosa neden “La Negra” olarak anılırdı?
Bu lakap, hem ten renginden hem de Arjantin halk kültüründeki sıcak, samimi bir sevgi ifadesinden gelir. Ancak zamanla “La Negra”, bir sevgi sözcüğünden çok bir simgeye dönüştü: halkın kara toprağından doğan, baskıya başkaldıran bir sesin adı oldu.
► Nueva Canción hareketi nedir?
1960’ların sonunda Şili, Arjantin ve Uruguay’da ortaya çıkan bu akım, halk müziğini politik bilinçle birleştirir. Gitar, flüt, charango gibi yerel çalgılarla söylenen şarkılar; anti-emperyalist, sosyalist ve insancıl mesajlar taşır. Sosa, bu hareketin kalbinde yer alarak Latin Amerika’nın “şarkı yoluyla direniş” geleneğini temsil etti.
► Sosa neden sürgüne gönderildi?
Arjantin’de 1976–1983 arasında hüküm süren askerî cunta, muhalif sanatçıları tehdit olarak görüyordu. Sosa, 1979’da La Plata konserinde sahnede polisler tarafından gözaltına alındı. Bu olay, sanatın susturulamayacağına dair sembolik bir dönüm noktasıydı. Kısa süre sonra Avrupa’ya sürgüne gitti.
► Sosa’nın müziğinde hangi temalar öne çıkar?
Adalet, özgürlük, kadın dayanışması ve halkın onuru. Şarkılarında bireysel aşk değil, kolektif dayanışma vardır. “Alfonsina y el mar”da intihar eden kadın şair Alfonsina Storni’ye saygı duruşunda bulunurken, “Solo le pido a Dios”da savaşa ve umursamazlığa karşı bir insanlık duası söyler.
► Mercedes Sosa neden hâlâ önemlidir?
Çünkü sesi, zamana yenilmemiş bir ahlaki çağrıdır. 2009’daki ölümünden sonra bile Latin Amerika’da protestolarda, anmalarda, konserlerde onun şarkıları söylenmeye devam ediyor. O, bir dönemin değil, bir duruşun sembolü hâline gelmiştir.
Mercedes Sosa’nın hayatı ve sanatı, birçok film ve belgeselde anlatılmıştır. 2013 yapımı Mercedes Sosa: The Voice of Latin America belgeseli, sanatçının sürgün yıllarından sahneye dönüşüne kadar geçen süreci gözler önüne serer.
Joan Baez, Shakira, Luciano Pavarotti ve Pablo Milanés gibi isimlerle düetleri, halk müziğini evrensel bir dayanışma diline dönüştürmüştür. Bugün Latin pop’tan rap’e kadar birçok sanatçı, Sosa’nın “halkın sesiyle sanat yapmak” idealinden esinlenmektedir.
Mercedes Sosa, şarkı söylemekle kalmamış, tarih yazmıştır. Onun sesi, sınırları, dilleri, ideolojileri aşan bir insanlık çağrısıdır. Sesindeki ağırlık yalnızca acıdan değil, umuttan gelir.
Bir halkın suskunluğunu melodilere dönüştüren Sosa, Latin Amerika’nın müzikal vicdanıdır. Her şarkısında şu soruyu hatırlatır: “Bir halkın sesi susturulabilir mi?”
► POPÜLER KÜLTÜR
► SALON SİYASETİ
► WORLD MUSIC
► ETNİK MÜZİK
► CAZ TARİHİ
