Bir ülke, yalnızca topraklarıyla değil, borçlarıyla da haritalanır.
Kamu borcu (İng. Public Debt; Alm. Staatsschuld; Fra. Dette Publique), devletin kamu harcamalarını finanse etmek için iç veya dış kaynaklardan aldığı borçların toplamıdır. Bu borç, bütçe açığını kapatmak, altyapı yatırımlarını sürdürmek, sosyal hizmetleri finanse etmek ya da kriz dönemlerinde ekonomiyi desteklemek için kullanılır. Kaynağına göre iç borç (vatandaşlardan, yerel bankalardan veya kurum içi fonlardan alınan borçlar) ve dış borç (uluslararası kuruluşlardan veya yabancı yatırımcılardan sağlanan krediler) olarak ikiye ayrılır.
Kamu borcu kavramı, modern anlamda 17. yüzyıl İngiltere’sinde şekillendi. 1694’te kurulan Bank of England, kraliyetin savaş finansmanına katkıda bulunmak için devlet tahvilleri ihraç etti. Bu model kısa sürede Avrupa’ya yayıldı. 19. yüzyıl boyunca sanayileşen ülkeler demiryolları, limanlar ve ordularını bu yöntemle finanse ettiler.
20. yüzyılda iki dünya savaşı, kamu borçlarını tarihte görülmemiş düzeylere taşıdı. Savaş sonrası yeniden yapılanma programları (örneğin ABD’de New Deal, Avrupa’da Marshall Planı) kamu maliyesini yeniden tanımladı: Devlet artık yalnızca “vergi toplayan” değil, “yatırım yapan” bir aktördü.
Günümüzde ise borç, küresel ekonominin merkezinde yer alır. IMF ve Dünya Bankası gibi kurumlar, borcun yönetimini uluslararası bir denge mekanizması hâline getirmiştir. Ancak bu denge, çoğu zaman gelişmekte olan ülkelerin aleyhine işler; “borç tuzağı” kavramı da bu süreçte doğmuştur.
► Kamu borcu neden kaçınılmazdır?
Çünkü devletin geliri (vergi ve üretim gelirleri) ile gideri her zaman aynı zamanda gerçekleşmez. Büyük altyapı yatırımları, sosyal yardım programları veya savaş dönemleri, geçici finansman ihtiyacını doğurur. Borç, bu açığın zaman içinde dengelenmesini sağlar.
► Borçlanmak her zaman kötü müdür?
Hayır. Kamu borcu, üretken yatırımlar için kullanıldığında ekonomiyi büyütür. Sorun, borcun “tüketim” amaçlı kullanılması veya geri ödeme kapasitesinin üstünde borçlanılmasıdır. Keynesyen yaklaşım, borcu ekonomik istikrar için bir araç olarak görür; neoliberal politikalar ise borçlanmayı mali disiplin eksikliğinin göstergesi sayar.
► Devlet borcunu ödeyemezse ne olur?
Bu durum “temerrüt” (default) olarak adlandırılır. Arjantin (2001), Yunanistan (2010) veya Sri Lanka (2022) örneklerinde olduğu gibi, temerrüt hem finansal hem toplumsal krizleri tetikler. Ülke, uluslararası piyasalardan dışlanır, para birimi değer kaybeder, sosyal harcamalar kısılır.
► Kamu borcu kime aittir?
Bu borç, vatandaşların geleceğine yazılır. Çünkü devletin aldığı borç, gelecek nesillerin ödeyeceği vergilerle kapatılır. Bu nedenle kamu borcu yalnız ekonomik değil, ahlaki bir meseledir: bugünün refahını yarının omuzlarına yüklemek.
► Borçsuz devlet mümkün müdür?
Teorik olarak evet, pratikte hayır. Devlet borçları, modern ekonominin dolaşım sisteminin bir parçasıdır. Japonya, ABD veya Fransa gibi ülkeler, GSYH’lerinin kat kat fazlası borca sahip olmalarına rağmen güvenilirlikleri sayesinde kriz yaşamazlar. Esas olan, borcun miktarı değil sürdürülebilirliğidir.
Kamu borcu, popüler kültürde genellikle sistem eleştirisinin metaforu olarak yer alır. Adam McKay’in The Big Short (2015) filmi, bireysel açgözlülüğün nasıl küresel bir borç krizine dönüştüğünü anlatır. Thomas Piketty’nin Capital in the Twenty-First Century kitabı ise gelir eşitsizliğinin yapısal bir borç ekonomisi ürettiğini öne sürer.
Müzikte ise Radiohead’in “No Surprises” veya Pink Floyd’un “Money” şarkıları, borç ve tüketim kültürünü modern köleliğin temsili olarak işler.
Kamu borcu, bir ülkenin ekonomik sağlığının göstergesi kadar, siyasal ahlakının da aynasıdır. Devletin borçlanma biçimi, onun vatandaşına ve geleceğe bakışını yansıtır. Fazla borç, yalnız maliyet değil, bağımlılık yaratır; az borç ise çoğu zaman toplumsal refahın ertelenmesi anlamına gelir. Gerçek mesele, borcun varlığı değil, hangi niyetle ve kim için alındığıdır.
► KAPİTALİZM
► NEO-LİBERALİZM
► YENİ DÜNYA DÜZENİ
► ENFLASYON
► ESNEK KAPİTALİZM
