Her şeyin mümkün olduğu vaadiyle başlayıp, herkesin aynı sonla uyandığı bir düş.
Amerikan Rüyası (İng. American Dream; Alm. Amerikanischer Traum; Fra. Rêve Américain), bireyin sınıfsal ya da kökensel sınırlar olmaksızın çalışarak refah, özgürlük ve başarı elde edebileceği inancına dayalı bir idealdir.
Kavram ilk kez 1931’de tarihçi James Truslow Adams tarafından “herkesin yaşamını daha iyi, daha zengin ve daha dolu hâle getirme fırsatı” olarak tanımlanmıştır. Ancak zamanla bu rüya, emeğin değil hırsın, fırsatın değil piyasanın yön verdiği bir mitolojiye dönüşmüştür.
Amerikan Rüyası, 18. yüzyılın özgürlük ideallerinden doğdu. Bağımsızlık Bildirgesi’ndeki “her insan eşit yaratılmıştır” ifadesi, bu inancın felsefi temelini oluşturdu. 20. yüzyıl başlarında göç dalgalarıyla birlikte “Yeni Dünya”ya gelen milyonlar için bu rüya, Avrupa’daki yoksulluktan kaçışın ve özgürlük umudunun sembolüydü.
Ancak 1929 Büyük Buhran’ı, 1970’lerin petrol krizleri ve 2008 finansal çöküşü, bu rüyanın gerçek yüzünü ortaya çıkardı: herkesin kazanamayacağı bir yarış.
Edebiyatta The Great Gatsby’den Death of a Salesman’a, sinemada Citizen Kane’den American Beauty’ye uzanan sayısız eser, bu düş ile düşüş arasındaki mesafeyi anlatır. Amerikan Rüyası, bugün artık refahtan çok “kırılma”yı temsil eder; inanç değil, ironiyle hatırlanır.
► Amerikan Rüyası gerçekten var mıydı?
Bir dönem için evet. 1945–1970 arasındaki ekonomik genişleme yıllarında, emek ile refah arasında görünür bir bağ kurulmuştu. Ancak neoliberalizmle birlikte rüya, şirketlerin propagandasına dönüştü.
► Edebiyat Amerikan Rüyası’nı nasıl anlatır?
F. Scott Fitzgerald’ın Muhteşem Gatsby’sinde olduğu gibi, rüya çoğu zaman bir “parıltı illüzyonu”dur. Altın yaldızın altında yalnızlık, sahte kimlikler ve yitirilmiş masumiyet vardır.
► Bu kavram günümüzde nasıl kullanılır?
Artık ironik biçimde. Bir şey “Amerikan Rüyası” olarak tanımlanıyorsa, çoğu kez birilerinin kabusuna mal olmuştur. Göçmen emeği, ırksal eşitsizlik ve borç ekonomisi bu ironinin bedelidir.
► Sinema bu miti nasıl dönüştürmüştür?
David Lynch’ten Martin Scorsese’ye kadar pek çok yönetmen, Amerikan banliyösünün cilalı yüzü ardındaki şiddet, suç ve yabancılaşmayı deşifre etmiştir. Blue Velvet’in çimleri altından hep kurtlar çıkar.
► Rüyanın yerini ne aldı?
Kolektif hayalin yerini kişisel markalar aldı. Bugünün Amerikan Rüyası, TikTok şöhreti ya da start-up milyonerliği kadar kısa ömürlü bir “görünür olma” arzusudur.
Hollywood, uzun süre bu mitin taşıyıcısı oldu: Rocky, Forrest Gump ve The Pursuit of Happyness filmleri, çabanın ödüllendirildiği fantezilerdi. Ancak günümüzde Joker, Nomadland ve The Wolf of Wall Street gibi filmler, rüyanın yozlaşmış halini anlatıyor.
John Landis tarafından yönetilen ve başrolde de rol alan Eddie Murphy tarafından yaratılan bir hikâyeye dayanan 1988 Amerikan romantik komedi filmi Amerikan Rüyası‘nı (Coming to America) da unutmamak gerek.
Popüler müzikte Bruce Springsteen, Bob Dylan, Lana Del Rey gibi isimler bu rüyanın içsel çöküşünü şiirleştirdi. “Born in the U.S.A.” bir övünç değil, bir ağıttır.
Amerikan Rüyası, modern dünyanın en kalıcı efsanesidir: yoksul göçmenlerin duasından, küresel kapitalizmin sloganına dönüşmüştür. Bugün hâlâ milyonlar ona inanır, fakat azı uyanır. Rüya sürer — ama artık kimsenin uykusu huzurlu değildir.
► DEVLET KAPİTALİZMİ
► ESNEK KAPİTALİZM
► BEAT KUŞAĞI
► YABANCILAŞMA
► YERALTI EDEBİYATI
