Bir halkın yüzyıllık acılarını, sevinçlerini ve umutlarını aynı nakaratla taşıyan bir şarkı.
Ederlezi, Balkanlar’da, özellikle Roman toplulukları arasında kutlanan bahar bayramının ve bu bayramı anlatan ünlü halk şarkısının adıdır.
Köken olarak Hıdırellez’e (Türkçe) denk gelir; adını Aziz George Günü’nden (Gjurgjevdan veya Đurđevdan) alır. Ederlezi, doğanın yeniden dirilişini, kışın sonunu ve yaşamın döngüsünü simgeler.
Şarkı biçiminde ise “Ederlezi”, 20. yüzyılın sonlarında Balkan coğrafyasının ortak belleğine kazınmış, sonrasında ise dünya müziğinin unutulmaz temalarından biri hâline gelmiştir.
“Ederlezi”nin kökeni anonimdir; ancak bilinen en güçlü yorumu Goran Bregović tarafından 1988’de Emir Kusturica’nın Time of the Gypsies (Çingeneler Zamanı) filmi için bestelenmiştir.
Filmde Vaska Jankovska’nın seslendirdiği bu versiyon, Sırp-Hırvatça ve Roman dillerinin iç içe geçtiği bir yapıdadır.
Bregović’in “Ederlezi”si, yalnızca bir film müziği değil, Balkan halklarının karmaşık tarihinin sembolü oldu.
Sözlerinde “Sá me, sá me, sá me mori…” gibi ritmik tekrarlar yer alır; bu ezgisel yapı hem dua hem de isyandır.
Zamanla dünya çapında farklı dillerde yeniden yorumlandı:
Rasputina, Ofra Haza, Stella Bassani, Thompson Twins ve Rosa de Sarajevo Ensemble gibi sanatçılar, şarkıyı kendi kültürel dillerine çevirdi.
► Ederlezi bayramı tam olarak neyi kutlar?
Kışın bitişini, doğanın yeniden canlanışını ve insanın evrenle barışını.
Roman topluluklarında bu gün, suya girme, ateş yakma, çiçek toplama gibi arınma ritüelleriyle kutlanır. Aynı zamanda kimlik ve dayanışma günüdür.
► Şarkının politik ve kültürel anlamı nedir?
“Ederlezi”, savaşlarla parçalanmış Balkan coğrafyasının “ortak sesi”dir.
Farklı dilleri, dinleri ve kimlikleri bir araya getirir.
Bir Roman şarkısı olarak doğmuş, ancak tüm Balkanların kolektif hafızasına yerleşmiştir.
► Goran Bregović versiyonu neden bu kadar etkili oldu?
Çünkü Bregović, bu halk ezgisini modern orkestrasyonla yeniden inşa etti.
Koro düzeniyle ilahi bir hava kazandırdı; davul ve yaylılarla da ritüelistik bir derinlik ekledi.
Sonuçta ortaya çıkan müzik, hem dünyevi hem mistik bir tınıya sahiptir.
► Ederlezi’nin başka hangi versiyonları öne çıkmıştır?
Ofra Haza’nın İbranice yorumu, “Ederlezi”yi Orta Doğu’ya taşırken; İsrailli grup Balkan Beat Box, elektronik ritimlerle modernleştirmiştir.
Türk sanatçılar arasında da Sezen Aksu ve Burhan Öçal gibi isimler, eseri farklı biçimlerde yorumlamıştır.
► Ederlezi neden hâlâ evrensel bir etki yaratıyor?
Çünkü o, doğa, aidiyet ve varoluş temalarını dillerüstü bir biçimde işler.
Her “Ederlezi, Ederlezi…” tekrarı, yalnız bir bayram çağrısı değil; aynı zamanda insanlığın sürekliliğine dair bir dua gibidir.
Sinema: Time of the Gypsies’in ölümsüz sahnelerinde yankılanan “Ederlezi”, Kusturica sinemasının ruhunu tanımlar.
Müzik: Goran Bregović’in Ederlezi albümü (1998), parçanın farklı varyasyonlarını içerir.
Televizyon ve dijital kültür: Netflix yapımlarında, video oyunlarında ve dünya müziği festivallerinde defalarca kullanılmıştır.
“Ederlezi”, bir şarkıdan öte, Balkan insanının hayata tutunma biçimidir.
O, hem yitirilmiş bir ülkenin ağıdı hem de baharın dirilişidir.
Her duyulduğunda insan, tarihin bütün acılarını dansla unutan bir halkın hikâyesine karışır.
► FADO
► ETNİK MÜZİK
► YELDA
► WORLD MUSIC
► NARDUGAN
