Trump, Beyaz Saray’da görüştüğü Erdoğan’ın eline bir ‘to do list’ verdi. Listenin başında Türkiye’nin ABD’den aldığı sıvılaştırılmış doğalgaz miktarını artırması var. Bu maddenin bir anlamı da Rusya’dan gaz ve petrol alımının sonlandırılması. Türkiye açısından böyle bir adım mümkün mü?
Recep Tayyip Erdoğan ve Putin (FOTOĞRAF: ADEM ALTAN / AFP)
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, dünyadaki pek çok dengeyi yerle bir etti. Avrupa siyaseti sert bir şekilde Moskova karşıtı bir tutum takınmak zorunda kaldı; ancak petrol ve doğalgazda Moskova’ya bağımlılığının faturasını da acı bir şekilde ödedi. Hem Rusya’nın mali kaynaklarını kısmak hem de ticareti keserek Moskova’nın meşruiyetini tartışmalı hâle getirmek için alternatif kaynaklara yöneldi. Ucuz ve kolay alınan Rus gazı ve petrolünün denklemden çıkmasının Avrupa’ya mali açıdan bir faturası oldu.
Avrupa’nın ambargosuna rağmen Rusya, ham petrolünü yoğun bir şekilde ihraç etmeye devam ediyor. Buradan elde ettiği gelirle Ukrayna’daki savaşı finanse ediyor. Önemli oyuncular Rus petrolü ve gazını almayı bıraksa da bazı ülkeler hâlâ Rus petrolü ve gazına bağımlı.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden üç yıl geçti. Bu sürede sık sık Rus petrol ihracatına daha sıkı yaptırımlar uygulanması konusunda tartışmalar yaşandı. Geçen hafta sanal ortamda bir araya gelen önde gelen yedi Batılı sanayileşmiş ülke (G7), “Rusya’nın petrol ihracatı üzerindeki baskıyı en üst düzeye çıkarma” zamanının geldiğini açıkladı. Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşını fosil yakıt ihraç ederek finanse ettiği bir sır değil. Uluslararası Enerji Ajansına (IEA) göre, Rusya geçen yıl yalnızca ham petrol ve petrol ürünleri ihracatından 192 milyar dolar kazandı.
Bugüne kadar uygulanan tüm yaptırımlara rağmen Rusya, petrol piyasasının en büyük oyuncularından biri olmaya devam ediyor. Rusya geçen yıl 10,5 milyar varil petrol üretti. Bu rakam, küresel üretimin yaklaşık yüzde 10’una denk geliyor. Bu üretimle Rusya, ABD (yıllık 22,4 milyar varil) ve Suudi Arabistan’ın (yıllık 10,7 milyar varil) ardından üçüncü büyük üretici oldu. Bu ülkeleri Kanada (6 milyar varil), Çin (5,3 milyar varil) ve İran (4,7 milyar varil) izliyor.
Peki, Rus petrolünü kim satın alıyor? Bağımsız araştırma kuruluşlarına göre 5 Aralık 2022’den, yani AB’nin Rusya’ya yönelik ham petrol ambargosunun yürürlüğe girdiği günden, 2025 Ağustos sonuna kadar Çin, Rus petrol ihracatının yüzde 47’sini satın aldı. Hindistan, Rus petrol ihracatının yüzde 38’ini alırken bu iki ülke, Moskova’nın ihracatının neredeyse yüzde 85’ini tek başlarına aldılar. Bunları yüzde 6 ile Türkiye ve yine yüzde 6 ile AB izliyor. Önceden daha fazla petrol alsa da Ankara yönetimi, hem kaynak çeşitliliğini artırmak hem de uluslararası camianın baskısı nedeniyle Moskova’nın payını azalttı. Bu nedenle Trump ya da AB’den Ankara’ya Rus petrolü konusunda baskı sınırlı.
Her ne kadar ABD en büyük üretici olsa da en büyük ihracatçı Suudi Arabistan’dır. Riyad, ürettiği petrolün yaklaşık yüzde 60’ına karşılık gelen 6,4 milyar varillik kısmını satıyor. Onu Rusya izliyor. Üçüncü büyük üretici olan Rusya, ürettiği petrolün yaklaşık yüzde 40’ına karşılık gelen 4,8 milyar varilini satıyor.
AB daha önce 1 Ocak 2028’e kadar Rus petrolü ve doğalgaz ithalatını tamamen durdurmayı planlamıştı. ABD Başkanı Donald Trump bunun çok yavaş olduğunu savunarak, “Avrupa’nın Rusya’dan petrol satın almasını istemiyorum.” diyor. Trump, Hindistan ve Çin’i Rus savaş makinesinin “önemli destekçileri” olarak nitelendiriyor.
Trump’ın baskısına karşılık Rus petrolü bu kadar kolay ikame edilebilir mi? Özellikle Çin ve Hindistan gibi ülkelerin Rus petrol ihracatına bağımlılığı üst seviyede. Bu iki ülke, Rus petrolünü aynı zamanda Moskova’yı desteklemek için de satın alıyor. Peki, Rus pazarı tamamen kapanırsa Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) devreye girip açığı kapatabilir mi? Uzmanlara göre OPEC üretimini artırabilir; ancak Rus petrol ihracatının kaybını tamamen telafi edemez. Suudi Arabistan yedek kapasitesini tamamen kullansa bile bu yeterli olmaz.
Uzmanlara göre Rus petrol ihracatının tamamen durması petrol fiyatlarını artırır; ancak büyük bir krize neden olmaz. Bununla birlikte petrol fiyatlarında önemli bir artış, petrol ithal eden ülkelerde enflasyonun hızla artmasına ve büyümenin yavaşlamasına neden olabilir. Bundan faydalanan ise ABD’li kaya petrolü üreticileri başta olmak üzere OPEC ülkeleri olur.
27 AB üyesi ülkenin çoğu, 2022 yılında Rus petrolü ithalatını yasakladı. Ancak Druzhba boru hattı aracılığıyla Rusya’dan petrol ithal etmeye devam eden Slovakya ve Macaristan istisna. Putin’in yakın dostu Orban, bunu Macaristan’ın Rus enerjisinden vazgeçmesi durumunda ekonomik çöküş riskiyle gerekçelendiriyor.
Bu küresel tablo karşısında Türkiye, Trump’ın verdiği “Rus gazını, petrolünü kes” talimatını ne kadar yerine getirebilir? Türkiye’nin en büyük gaz tedarikçileri yüzde 37 ile Rusya ve yüzde 23 ile İran. İkisi de farklı gerekçelerle ambargolu ülkeler arasında. Ancak Ankara’nın Moskova ile uzun yıllardan beri devam eden gaz alım anlaşması bu yılın sonunda, Tahran ile anlaşması ise Temmuz 2026’da sona eriyor. Bu iki ülke, Türkiye’nin tüketiminin yaklaşık yüzde 60’ını karşılıyor. Türkiye, ihtiyacının yüzde 10’unu Azerbaycan’dan, yüzde 10’unu ABD’den, kalan yüzde 20’yi de farklı ülkelerden temin ediyor.
Türkiye’nin son yıllarda alımını yoğunlaştırdığı ABD menşeli gazın geçen yıl yüzde 10 olan payı, bu yılın ilk altı ayında yüzde 18’e kadar yükseldi. Böylece ABD, Türkiye’nin üçüncü büyük tedarikçisi hâline geldi.
Türkiye, Rusya ve İran için gaz konusunda kritik öneme sahip. Avrupa ülkeleri, 2022 yılında Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından Rusya’dan gaz alımını neredeyse tamamen kesti. O nedenle Türkiye, Rusya’nın Avrupa’daki en büyük; İran’ın ise tek pazarı konumunda.
Bu tablo içinde Trump’ın masaya koyduğu Amerikan şirketlerinden sıvılaştırılmış gaz alınması maddesi, Türkiye’nin Rusya’dan aldığı gazın tümünü karşılaması açısından mümkün değil. Her ne kadar rakamlar açıklanmasa da Rusya’dan boru hatlarıyla elde edilen gazı ikame etmesi mümkün değil. Ankara’nın önümüzdeki günlerde yeniden Putin ile masaya oturup yeni bir gaz anlaşmasına imza atması bekleniyor.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
