İran mitolojisinde özgürlüğün ve koruyuculuğun sembolü.
Şebbaz (İngilizce: Simurgh/Falcon of Persia, Almanca: Schabbas, Fransızca: Shabbas), İran mitolojisinde geçen kutsal ve efsanevi bir kuş figürüdür. Kaynaklarda bazen Şahbaz olarak da anılır. Genellikle kartal ya da doğana benzeyen bir görünümle tasvir edilir. Gücü, asaleti ve özgürlüğü simgeler.
Şebbaz yalnızca bir kuş değil, hükümdarlıkla, koruyuculukla ve göksel kudretle ilişkilendirilmiş bir mitolojik varlıktır.
Kökleri eski Pers ve Zerdüştlük inançlarına kadar uzanır. Şebbaz, hükümdarların ve kahramanların koruyucusu olarak görülür. Sasani sanatında ve minyatürlerde betimlenmiş, daha sonra İslamî İran edebiyatında da yerini korumuştur.
Tasavvufî literatürde ise Şebbaz, ruhun özgürleşmesini ve Tanrı’ya yönelişi simgeleyen bir metafor hâline gelmiştir. Özellikle Mevlânâ’nın şiirlerinde “Şebbaz-ı ruh” (ruh kuşu) ifadesi, aşk ve özgürlük arayışıyla birlikte anılır.
Osmanlı kültüründe de “Şahbaz” kelimesi yiğit, cesur ve güçlü anlamlarında kullanılmıştır. Bugün Farsça ve Türkçede mecazen “yiğit” ya da “kuvvetli” kişilere ithafen hâlâ yaşamaktadır.
► Şebbaz ile Simurg aynı şey midir?
Bazı kaynaklarda karıştırılsa da farklıdır. Simurg daha çok bilgeliği temsil ederken, Şebbaz güç ve koruyuculukla ilişkilendirilir.
► Şebbaz neyi simgeler?
Özgürlüğü, asaleti, göksel kudreti ve hükümdarlığı.
► Sufî şiirinde Şebbaz nasıl kullanılır?
Ruhun Tanrı’ya yönelişini, dünyevî kafesten kurtuluşu anlatan bir metafor olarak.
► Osmanlı kültüründe karşılığı nedir?
Yiğit, güçlü, cesur anlamında kullanılmış; “şahbaz delikanlı” gibi deyimlere girmiştir.
► Günümüzde Şebbaz nerelerde yaşar?
Mitolojik anlatılarda, edebiyat ve sembolizmde yaşamaya devam eder; ayrıca soyadı veya sembolik isim olarak da kullanılmaktadır.
Edebiyat: Mevlânâ ve Attar’ın şiirlerinde ruhsal bir simge.
Osmanlı: Halk deyimlerinde yiğitlik sembolü.
Modern Kullanım: Markalar, soyadları, edebî ve sanatsal eserlerde metaforik bir ad.
Tiyatro: Ahmet Sami Özbudak’ın yazıp Emrah Eren’in yönettiği ve Erdem Akakçe ile Fatih Koyunoğlu’nun oynadığı masalsı ve şenlikli bir dostluk hikayesi…
Şebbaz, İran mitolojisinden tasavvufî literatüre kadar uzanan güçlü bir semboldür. Özgürlük, güç ve koruyuculuk anlamlarıyla hem doğunun edebiyatında hem halk kültüründe kalıcı bir yer edinmiştir.
► İRAN MİTOLOJİSİ
► ZERDÜŞTLÜK
► TASAVVUF
► ATEŞ KÜLTÜ
► ŞEHİR EFSANELERİ
