Kimi zaman zarif bir nezaket sözü, kimi zaman da dikkat çekme hâli.
Teveccüh (İngilizce: Favor, Almanca: Zuneigung, Fransızca: Faveur), Türkçede Arapça kökenli bir kelimedir. Sözlük anlamı “ilgi, yönelme, yöneliş, teveccüh gösterme”dir. Osmanlı Türkçesinde hem dünyevî hem de tasavvufî bağlamlarda kullanılmıştır. Birine teveccüh etmek, ona gönül vermek, ilgi göstermek yahut yönelmek anlamına gelir. Günlük dilde ise daha çok “ilginize teşekkür ederim” kalıbıyla, kibar bir karşılık olarak yerleşmiştir.
Kavram, klasik edebiyat metinlerinde sıkça geçer. Divan şiirinde “teveccüh” hem sevgilinin bakışını hem de mürşidin müridine yönelişini simgeler. Osmanlı bürokrasisinde padişahın yahut bir devlet büyüğünün “teveccühü”, siyasi lütuf ve destek anlamına gelir.
Cumhuriyet döneminde kelime daha çok “ilgi, rağbet” karşılığıyla yaşamaya devam etmiştir. Modern Türkçede kibar bir teşekkürü ifade etmek için kullanılır: “Teveccühünüze teşekkür ederim.” Bu kullanım, kelimenin eski ihtişamlı çağrışımlarını gündelik nezaket kalıbına dönüştürmüştür.
► Teveccüh yalnızca olumlu bir ilgi midir?
Evet, kelimenin özünde olumlu bir yöneliş vardır. Birine teveccüh etmek, ona değer vermek ve gönülden yakınlık duymak anlamına gelir.
► Tasavvuf dilinde teveccüh neyi anlatır?
Tasavvuf geleneğinde teveccüh, mürşidin müridine kalbî ve ruhani yönden yönelmesidir. Bu yöneliş, müridin manevî yolculuğunda büyük önem taşır.
► Teveccüh kelimesi neden kibar bir teşekkürle birlikte anılır?
Çünkü aslında karşı tarafın ilgisini ve desteğini küçümsemeyip, tam tersine “sizin bana gösterdiğiniz ilgi bir lütuftur” diyerek nezaketi pekiştirir.
► Osmanlı sarayında teveccüh nasıl bir anlam taşırdı?
Padişahın teveccühüne mazhar olmak, yani iltifatına ve desteğine erişmek, büyük bir onur ve aynı zamanda yükselme fırsatı demekti.
► Günümüzde teveccüh kelimesi genç kuşaklar tarafından anlaşılıyor mu?
Kelime, gündelik dilde hâlâ kullanılıyor ancak daha çok resmî yahut edebî bağlamlarda biliniyor. Genç kuşaklar arasında yaygınlığı sınırlı olsa da anlamı sezgisel olarak kavranabiliyor.
Edebiyat: Yahya Kemal Beyatlı, bazı şiirlerinde “teveccüh” kelimesini aşkın nezaketli ifadesi olarak kullanır.
Sinemada: Osmanlı dönemi temalı dizilerde “padişahın teveccühü” ifadesi sık sık duyulur.
Müzikte: Türk Sanat Müziği şarkılarında kelimeye rastlanır; özellikle 20. yüzyıl başı güfte geleneğinde “teveccüh” bir sevgi göstergesi olarak işlenmiştir.
Teveccüh, kökeni derin, çağrışımı zarif bir kelimedir. Osmanlı’dan günümüze, ilgi ve yönelişin hem dünyevî hem manevi anlamlarını taşımış; günümüzde ise daha çok nezaketli bir teşekkür kalıbı olarak yaşamaktadır. Kelimenin zengin tarihî ve edebî serüveni, Türkçedeki incelikli ifade imkânlarının bir göstergesidir.
