Soğuk Savaş’ın ardından sıkça duyulan bir kavram: “Yeni Dünya Düzeni.” Peki bu söz, gerçekten barış ve adalet vaadi mi, yoksa küresel tahakkümün yeni bir maskesi mi?
Yeni Dünya Düzeni (İngilizce: New World Order), uluslararası ilişkilerde güç dengelerinin köklü biçimde değiştiği dönemleri tanımlamak için kullanılan bir kavramdır. Özellikle 1990’ların başında, Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle ABD başkanı George H. W. Bush’un ağzından sıkça dile getirildi. Bush’a göre bu “düzen”, artık ideolojik blokların değil, uluslararası işbirliği ve Birleşmiş Milletler’in öne çıktığı bir çağın habercisiydi.
Kavramın kökleri aslında daha eski. 1. Dünya Savaşı sonrasında Woodrow Wilson’un 14 Noktası’ndan, 2. Dünya Savaşı sonrasında kurulan Birleşmiş Milletler’e kadar her büyük çatışma sonrası yeni bir “dünya düzeni”nden söz edildi. Ancak en çok gündeme geleni, 1991 Körfez Savaşı sırasında Bush’un dile getirdiği “Yeni Dünya Düzeni” oldu.
Eleştirmenler, bunun liberal değerlerin evrenselleşmesi değil, ABD’nin tek kutuplu bir hegemonya kurma girişimi olduğunu savundu. Bu nedenle kavram, hem umut hem de kuşku barındırdı.
► “Yeni Dünya Düzeni” kavramını ilk kim popülerleştirdi?
1990’ların başında ABD Başkanı George H. W. Bush, Körfez Savaşı bağlamında bu ifadeyi küresel gündeme taşıdı.
► Bu düzenin temel ilkesi neydi?
Uluslararası işbirliği, serbest piyasa ekonomisi ve Birleşmiş Milletler çatısı altında kolektif güvenlik sağlama hedeflendi.
► Küresel güçler nasıl tepki verdi?
Avrupa ülkeleri büyük ölçüde destekledi; Çin ve Rusya ise daha mesafeli yaklaştı. Orta Doğu’da ise bu söylem, Batı müdahalelerinin gerekçesi olarak algılandı.
► Komplo teorileriyle ilişkisi var mı?
Evet. Özellikle 2000’li yıllardan itibaren “Yeni Dünya Düzeni”, gizli elitlerin dünyayı kontrol planını simgeleyen komplo teorilerinde sıkça kullanıldı.
► Bugün bu kavram hâlâ güncel mi?
Evet. Çok kutupluluk tartışmaları, ABD-Çin rekabeti, Rusya’nın yükselişi ve küresel krizler bağlamında “Yeni Dünya Düzeni” ifadesi hâlâ sıkça anılıyor.
Hollywood filmlerinde sık sık arka planda kullanılır: The Matrix (1999) veya V for Vendetta (2005) gibi yapımlar, bireyin küresel güç odaklarına karşı direnişini işler. Müzikte Rage Against the Machine, Public Enemy ve Metallica gibi grupların şarkılarında “new world order” söylemi eleştirel bir leitmotiv olmuştur.
Yeni Dünya Düzeni kavramı, her dönemde farklı bir yüzle karşımıza çıktı: bir yanda barış ve uluslararası hukuk umudu, diğer yanda emperyalizmin yeni biçimleri. Bu ikili doğasıyla, hem siyaset biliminin hem de popüler kültürün vazgeçilmez tartışma başlıklarından biri oldu.
