Üstü başı dağınık, ama zekâsıyla her suçu çözen efsane bir televizyon karakteri.
Columbo, Amerikalı yazarlar Richard Levinson ve William Link tarafından yaratılmış, 1968’den itibaren televizyona uyarlanan bir polis/dedektif dizisidir. Los Angeles Polis Teşkilatı’nda görev yapan Komiser Columbo, alışılmışın dışında yöntemleri, paspal görünüşü ve bitmek bilmez sorularıyla suçluları köşeye sıkıştırmasıyla tanınır.
Columbo karakteri ilk kez 1968’de Prescription: Murder adlı televizyon filminde ortaya çıktı. Peter Falk’ın canlandırdığı karakter, 1971’den itibaren NBC ekranlarında düzenli bir diziye dönüştü ve kısa sürede Amerikan televizyonunun fenomenlerinden biri oldu. Dizi 1978’e kadar sürdü; 1989’da ise ABC kanalı tarafından tekrar hayata döndürüldü ve 2003’e kadar yeni bölümler yayımlandı.
Columbo, klasik polisiye kalıplarını ters yüz etmesiyle dikkat çeker. İzleyici, bölümün başında suçun nasıl ve kim tarafından işlendiğini görür; merak edilen ise Columbo’nun bu mükemmel işlenmiş cinayeti hangi yöntemlerle açığa çıkaracağıdır. Bu teknik, “tersine polisiye” (inverted detective story) olarak bilinir.
Columbo, Amerikalı senaristler Richard Levinson ve William Link tarafından yaratılan, Peter Falk’un efsanevi biçimde canlandırdığı bir televizyon dizisidir. İlk iki pilot bölümü 1968 ve 1971’de yayımlandıktan sonra, 1971–1978 yılları arasında NBC’nin Mystery Movie kuşağında düzenli dizi olarak ekranlara gelmiştir. Daha sonra 1989’da ABC kanalında yeniden başlamış, 1990–2003 arasında ise daha seyrek aralıklarla sürmüştür.
Komiser Columbo, zekâsını gizleyen dağınık görüntüsüyle tanınır. Buruşuk bej pardösüsü, sürekli tüttürdüğü purosu, eski Peugeot 403 arabası, acı biberli yemeğe olan düşkünlüğü ve varlığı sürekli anılıp hiç görünmeyen eşi, karakterin ayırt edici unsurlarıdır. En bilinen taktiği ise, odadan çıkar gibi yapıp geri dönerek “Just one more thing…” (Bir şey daha…) diyerek soruyu patlatmasıdır.
Dizi, polisiye edebiyatın geleneksel “katil kim?” formülünü tersine çevirerek “katil nasıl yakalanacak?” sorusu üzerine kurulmuştur. İzleyici daha en başta suçun işlendiğini ve kimin işlediğini görür; geriye kalan, Columbo’nun sabırlı sorgulamaları ve ayrıntılara duyduğu hassasiyet sayesinde suçluyu açığa çıkarmasıdır. Bu yöntem edebiyatta “inverted detective story” (tersine polisiye) ya da “howcatchem” olarak bilinir.
Dizideki şüpheliler çoğunlukla toplumun üst tabakalarına mensup zengin, güçlü kişilerdir. Bu nedenle Columbo, yalnızca bir cinayet çözme hikâyesi değil, aynı zamanda sınıfsal eleştiriler içeren bir yapım olarak da okunmuştur.
Her biri uzun televizyon filmi formatında (70–98 dakika) çekilen bölümler 44 ülkede yayımlanmıştır. BBC, diziyi “zamansız” olarak tanımlamış; Peter Falk’un yorumuyla Columbo, televizyon tarihinin en unutulmaz dedektif figürlerinden biri hâline gelmiştir.
Columbo, ilk iki pilot bölümün ardından 1971–1978 yılları arasında NBC’nin Mystery Movie kuşağında düzenli olarak yayımlandı. 1989–1990 yıllarında ABC’nin Mystery Movie kuşağında yeniden ekranlara döndü; bu kuşak sona erdikten sonra ise 2003’e kadar ABC’de daha seyrek ama özel bölümler hâlinde izleyiciyle buluşmaya devam etti.
Dizi, klasik polisiye geleneğini tersyüz eden bir anlatı biçimine sahiptir. Hemen her bölümde cinayet, daha başında seyirciye gösterilir; suçlunun kimliği baştan bilinir. Böylece izleyici, olayların “nasıl çözüleceğini” adım adım izler. Bu tür, literatürde howcatchem (katil nasıl yakalanacak?) olarak bilinir. Anlatının büyük bölümü, suçlunun Columbo karşısındaki tepkilerine ve cinayet sonrası sergilediği davranışlara odaklanır; seyirci, dedektifin ipuçlarını nasıl birleştirdiğine tanık olur.
Columbo sahneye girdiğinde dağınık görüntüsü, alçakgönüllü tavırları ve sürekli “bir şey daha” diye geri dönüp kritik sorular sormasıyla dikkat çeker. Cinayetle ilgili ayrıntılar seyirciye baştan verilse de dedektifin gerçek düşünceleri çoğu zaman bölümün sonuna kadar gizli kalır. Karşısındaki şüpheliler genellikle toplumun üst tabakasından, güçlü ve zengin kişilerdir; Columbo’nun sıradan, neredeyse naif görünümü onların rehavete kapılmasına neden olur. Ancak bu tavır, aslında zekâsını saklayan bilinçli bir stratejidir.
Dedektif, çoğu zaman katille dostane bir ilişki sürdürür; hatta suçlular, onun üzerlerine geldiğini bilseler de ona saygı duyarlar. Columbo, ilk karşılaşmada şüphelinin suçlu olduğuna dair güçlü bir izlenim edinir; fakat bunu ispatlamak için sabırla ayrıntıları bir araya getirir. Katiller, delilleri karartmaya, sahte ipuçları üretmeye, tanıkları manipüle etmeye çalışır; bazen de Columbo’nun beceriksiz göründüğünü varsayarak onu küçümserler. Oysa dedektifin keskin bakışları ve ayrıntılara olan dikkati, en sofistike planları dahi boşa çıkarır.
Bölümlerin çoğu, Columbo’nun zekice bir oyunla suçluyu tuzağa düşürmesi ya da doğrudan delilleri ortaya koymasıyla sonlanır. Bazen katiller, Columbo’nun sabırlı baskısı karşısında itiraf eder; bazen de ufak bir ayrıntı onları ele verir. Nadiren de olsa öykü ters köşe yapar: Örneğin Last Salute to the Commodore bölümünde cinayeti işleyen kişi değil, aslında suçsuz olan bir başkası ortalığı karıştırır. Columbo’nun kimi zaman küçücük bir hileyle –örneğin Dagger of the Mind bölümünde bir inciyi şemsiyenin içine atması gibi– suçlunun refleksini ortaya çıkarması, dizinin unutulmaz anlarındandır.
Bu anlatı biçimi, izleyiciyi yalnızca “katil kim?” sorusuyla değil, adaletin sabır ve zekâ yoluyla nasıl sağlandığıyla yüzleştirir. Columbo, bu yönüyle polisiye televizyon tarihinde eşsiz bir yer edinmiştir.
Columbo karakteri, senaristler Richard Levinson ve William Link’in ortak yaratımıdır. Yaratıcılarına göre Columbo, Fyodor Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’sındaki Porfiry Petroviç’ten ve G. K. Chesterton’ın alçakgönüllü rahip-dedektifi Father Brown’dan esinlenmiştir. Bazı araştırmacılar ise 1955 tarihli Fransız gerilim filmi Les Diaboliques’teki Müfettiş Fichet’in de karaktere ilham verdiğini ileri sürer.
Dedektif ilk kez 1960’ta The Chevy Mystery Show adlı antoloji dizisinin “Enough Rope” bölümünde, Bert Freed’in canlandırmasıyla seyirci karşısına çıktı. Freed’in Columbo’su pipo değil sigara içiyor, buruşuk bir takım elbise giyiyor ve bugünkü kadar belirgin jestlere sahip olmuyordu; ancak suçluları şaşırtmak ve yanıltmak için kullandığı yöntemler şimdiden tanıdıktı. Levinson ve Link daha sonra öyküyü tiyatroya uyarladı. Prescription: Murder adlı oyun, 1962’de San Francisco’da sahnelendi. Joseph Cotten katili, Agnes Moorehead kurbanı, Oscar ödüllü Thomas Mitchell ise Columbo’yu oynadı. Mitchell’in ölümü nedeniyle bu onun son rolü oldu.
1968’de aynı eser televizyona uyarlandı. Yapımcılar Columbo için Lee J. Cobb ya da Bing Crosby’yi düşünse de, rol sonunda Peter Falk’a verildi. Falk’un yaşı genç bulunmasına rağmen yönetmen Richard Irving, onun bu role hayat vereceğine ikna oldu. Falk’un yorumu, karakteri ölümsüzleştirdi: buruşuk pardösü, bitmeyen sigarası, kekremsi mizahı ve “Bir şey daha…” sözüyle ekrana damga vurdu. Falk’un kostümleri de kendi gardırobundan geliyordu; meşhur yağmurluk ve eski ayakkabılar aslında bizzat ona aitti. Hatta cebinden çıkan alışveriş listeleri ya da bir anda konuyu dağıtması gibi detaylar çoğu kez onun doğaçlamasıydı.
Başlangıçta sadece bir “haftanın filmi” olarak düşünülen Prescription: Murder’ın başarısı üzerine NBC ikinci bir deneme bölümü (Ransom for a Dead Man) sipariş etti. Bu iki filmin beğenilmesiyle 1971’de The NBC Mystery Movie kuşağında düzenli diziye dönüştü. Columbo bölümleri haftada değil, ayda bir yayımlanıyordu; böylece yapımcıların her bölüm için daha fazla emek vermesi sağlandı. Dizi kısa sürede reytinglerde yükseldi, Falk ilk sezonunda Emmy kazandı. 1971–1978 arasında NBC’de düzenli yayımlandı, 1989’dan 2003’e kadar ise ABC’de özel televizyon filmleriyle sürdü.
Karakter, yalnızca bir televizyon figürü değil, aynı zamanda kültürel bir ikon hâline geldi. “Bir şey daha…” sözü aslında Levinson ve Link’in kısa bir sahneyi uzatma ihtiyacından doğmuştu; zamanla Columbo’nun vazgeçilmez imzasına dönüştü. Falk, 2000’lerin başında bir kez daha Columbo’ya dönmeyi arzulasa da sağlık sorunları nedeniyle bu gerçekleşmedi. 2007’de demans teşhisi kondu ve 2011’de 83 yaşında yaşamını yitirdi. Ancak Columbo karakteri, onun yorumuyla, polisiye televizyon tarihinin en kalıcı portrelerinden biri olarak varlığını sürdürmektedir.
► Columbo’nun yöntemi neden farklıdır?
Çünkü o, suçu çözmekten çok suçlunun psikolojisini deşifre etmeye odaklanır. Ayrıntılara saplantılı ilgisi, önemsiz görünen detayları adeta büyüteç altına alması, suçluların özgüvenlerini kırarak onları hataya sürüklemesine yol açar.
► Neden hep pasaklı bir imajla sunulur?
Columbo’nun buruşuk pardösüsü, sigarası ve eski arabası aslında bir stratejidir. Karşısındaki suçlu, onu sıradan ve dağınık bir polis zannederek küçümser; fakat tam da bu rehavet, Columbo’nun onları hazırlıksız yakalamasını sağlar.
► “Bir soru daha” repliği neden unutulmaz oldu?
Columbo, çoğu zaman sorgunun bitiminde dönüp “One more thing…” (Bir soru daha…) diyerek kritik ayrıntıyı gündeme getirir. Bu replik, karakterin alametifarikası olmuş ve popüler kültürde sık sık alıntılanmıştır.
► Columbo hangi ünlü oyuncularla karşı karşıya geldi?
Leonard Nimoy, Donald Pleasence, Johnny Cash, Patrick McGoohan ve William Shatner gibi pek çok ünlü oyuncu Columbo’nun karşısında suçlu rollerinde yer aldı. Bu da dizinin popülerliğini artırdı.
► Columbo karakteri neden hâlâ güncel?
Çünkü Columbo, zekâsıyla değil “insani kusurlarıyla” izleyiciye yakın gelir. Onun yöntemleri, günümüzün CSI tarzı yüksek teknolojiye dayalı polisiyelerinden farklı olarak “insan zekâsı”nın gücünü öne çıkarır. Bu da onu zamansız kılar.
Televizyon: Columbo, polisiye dizilerinin alt türlerini şekillendirmiş, özellikle İngiltere’de Inspector Morse gibi dizilere ilham vermiştir.
Edebiyat: Dizinin bazı bölümleri romanlaştırılmış, polisiye edebiyatına katkı sağlamıştır.
Parodiler: Columbo karakteri, pek çok skeç programında, çizgi filmde ve hatta reklamlarda parodileştirilmiştir.
Türkiye’de: “Kül yutmaz polis” imgesi, Türk polisiye dizilerinde de Columbo’nun etkilerini hissettirmiştir.
Columbo, dedektifin parlak zekâsını değil, sabır ve insani içgörüsünü öne çıkararak polisiye türünde devrim yapmıştır. O, izleyiciye yalnızca bir suçun çözümünü değil, suçlunun adım adım nasıl köşeye sıkıştırıldığını izleme keyfini sunar.
► POLİSİYE
► SHERLOCK HOLMES
► SUÇ SOSYOLOJİSİ
► FELUDA
► BAĞIMSIZ SİNEMA
