Karşılıksız, zorla ve çoğu zaman keyfî biçimde yaptırılan iş ya da hizmet.
Angarya, bir kişiye zorla, karşılıksız ve rızası dışında yaptırılan iş anlamına gelir. Hukukta, iş yaşamında ve gündelik dilde adaletsiz emek kullanımını tanımlamak için kullanılır. Angarya hem fiziksel iş gücünü hem de duygusal/psikolojik yükleri kapsayabilir.
Kökeni Osmanlı dönemine uzanır ve genellikle devletin, köylülerden veya halktan karşılıksız iş gücü talep etmesiyle ilişkilendirilir. Ancak günümüzde angarya sadece bir tarihsel pratik değil; modern ilişkilerde de farklı biçimlerde sürer.
Angarya, Osmanlı’da özellikle yol yapımı, inşaat, ordu lojistiği gibi kamu hizmetlerinde halkın zorla çalıştırılması biçiminde uygulanıyordu. Tanzimat sonrası dönemde angarya uygulamaları sınırlansa da tamamen ortadan kalkmadı.
Modern anlamda angarya, hem işçi hakları hem de insan hakları bağlamında ciddi bir ihlal sayılır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 18. maddesinde “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.” hükmü yer alır.
Hayır. Angarya duygusal, zihinsel veya dijital emek biçiminde de görülebilir. Örneğin: Ofiste “sen anlarsın” diyerek raporları hep aynı kişiye yazdırmak, “gönüllü” görünen ama aslında zorunlu kılınan görevler vermek.
Resmî görev tanımı dışında, ücretlendirilmeden ve rıza alınmadan yaptırılan her iş angarya kapsamına girer. Örneğin: Sekreterin çay servisi yapmaya zorlanması ya da çalışanın mesai dışı görevlerle sürekli meşgul edilmesi.
Gönüllülük iradeye dayanır; kişi katkıyı kendi isteğiyle yapar.
Angarya ise zorlama içerir; reddetme imkânı fiilen yoktur.
Evet. Sürekli angaryaya maruz bırakmak, bir mobbing yöntemi olabilir. Bu tür zorlamalar çalışanı yıldırmak veya sindirmek için kullanılıyorsa, psikolojik şiddet sayılır.
Sinema: Kemal Sunal’ın bazı filmlerinde (örn. Kapıcılar Kralı) “hizmetin istismarı” teması üzerinden angarya hicvedilir.
Müzik: Türkü ve halk müziğinde, zorla çalıştırılmanın ve adaletsizliğin yarattığı dert sıkça dile getirilir.
Diziler: Hizmetli, çırak ya da “yardımcı” karakterlere verilen sürekli ve karşılıksız görevler, modern angaryanın televizyon yansımalarıdır.
Angarya, emek sömürüsünün sistemli ve görünmeyen bir biçimidir. Bireyin emeği üzerinde söz hakkı olmadan çalıştırılması, sadece fiziksel değil psikolojik zarar da doğurur. Modern toplumlarda angaryayla mücadele, emeğin saygınlığını ve insan haklarını korumakla eşdeğerdir.
