21. yüzyılın yeni salgınlarından biri: çiçek hastalığının gölgesinden doğan, küresel sağlık alarmı.
Maymun çiçeği (İngilizce: monkeypox, Almanca: Affenpocken, Fransızca: variole du singe), ilk kez 1958’de laboratuvar maymunlarında tanımlanan bir virüs hastalığıdır. Adını buradan almasına rağmen esasen kemirgenler doğal taşıyıcısıdır. Çiçek hastalığına benzeyen, ancak daha hafif seyreden bir ortopoxvirus enfeksiyonudur. İnsanlara bulaşması, genellikle yakın temas, vücut sıvıları, solunum damlacıkları ya da kontamine yüzeyler aracılığıyla gerçekleşir.
İlk insan vakası 1970’te Kongo’da kaydedildi. O tarihten itibaren özellikle Orta ve Batı Afrika’da endemik hâle geldi. Ancak 2003’te ABD’de görülen vakalar (Afrika’dan ithal edilen kemirgenler aracılığıyla) hastalığın kıtalar arası taşınabileceğini gösterdi.
2022 yılında ise dünyanın birçok ülkesinde eşzamanlı salgınlar ortaya çıktı; Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), bu durumu uluslararası acil durum ilan etti. Hastalığın bu yayılımı, küresel seyahatler, değişen ekolojik dengeler ve zoonotik hastalıkların artan etkisiyle ilişkilendirildi.
Çiçek hastalığını yenen aşı, aynı zamanda maymun çiçeğine karşı da kısmi koruma sağlıyordu. Ancak 1980’de çiçek hastalığının eradikasyonundan sonra aşılama durdu. Yeni kuşakların bu aşıyla bağışıklığı olmaması, mpox’un yeniden yükselişe geçmesini kolaylaştırdı.
Kuluçka süresi 5–21 gün arasında değişir. Ateş, baş ve kas ağrısı, lenf bezi şişliği ilk bulgular arasındadır. Ardından yüz, el ve vücutta yaygın döküntüler çıkar. Bu döküntüler, çiçek hastalığındakine benzer biçimde kabarcık ve irinli yaralara dönüşür.
Hastalık, yakın fiziksel temasla, solunum damlacıklarıyla veya kontamine nesneler üzerinden bulaşabilir. Özellikle 2022 salgınında, cinsel temasın da önemli bir bulaş yolu olduğu ortaya konmuştur.
Hastalık çoğu vakada hafif seyreder ve 2–4 hafta içinde kendiliğinden iyileşir. Ancak bağışıklık sistemi zayıf kişilerde ölümcül olabilir. Spesifik bir tedavi bulunmamakla birlikte, çiçek hastalığına karşı geliştirilen tecovirimat gibi antiviral ilaçlar etkili olabilir. Ayrıca, günümüzde Imvanex/Jynneos adlı çiçek aşısı mpox’a karşı koruma için kullanılmaktadır.
Çünkü küreselleşme çağında zoonotik hastalıkların sınır tanımadan yayılması mümkün. Mpox, Covid-19 gibi pandemik boyuta ulaşmasa da, insanlığın yeni salgınlara karşı kırılganlığını bir kez daha hatırlatmıştır.
Belgeseller: BBC ve Netflix, 2022 salgınını konu alan özel programlar yayınladı.
Sosyal Medya: Özellikle cinsel sağlık tartışmalarıyla gündem oldu; LGBTİ+ topluluklarında ayrımcı söylemlere yol açtığı için eleştirildi.
Sanat ve Mizah: Pandemi sonrası toplumsal kaygılarla birlikte “bir sonraki virüs” korkusunun simgelerinden biri hâline geldi.
Maymun çiçeği, “unutulan hastalıkların geri dönüşü”nün simgesidir. Çiçek aşısının durmasıyla oluşan boşluk, küresel hareketlilik ve ekolojik bozulmalar, hastalığın yeniden gündeme gelmesine yol açmıştır. Mpox, bize şunu gösteriyor: Salgınlarla mücadele yalnızca tıbbi değil, aynı zamanda sosyal, kültürel ve politik boyutlar taşıyan bir meseledir.
► ZOONOZ
► POPÜLER BİLİM
► ADLİ TIP
► HASTALIK HASTALIĞI
► RUMİNASYON
