İskoçya Ulusal Kütüphanesi, cinsiyet kimliği tartışmaları nedeniyle bir kitabı sergiden kaldırınca 300 bin sterlinlik bağışçısı tepki gösterdi; olay düşünce özgürlüğü tartışmalarını alevlendirdi.
Bir kitap, bir sergi ve ardında yükselen özgürlük soruları… İskoçya Ulusal Kütüphanesi’nin “Dear Library” adlı sergisinde yer alması için seçilen The Women Who Wouldn’t Wheesht, beklenmedik bir kararla listeden çıkarıldı.
The Times’ın haberine göre, kütüphane yönetimi bu değişikliği “yer kısıtı” gerekçesiyle açıklasa da, belgeler kararın LGBT+ ağı içinden gelen baskılar sonucu alındığını ortaya koyuyor.
Kitap, cinsiyet kimliği konusunda eleştirel bir yaklaşım sergileyerek “trans-dışı görüşleri savunmak” suçlamalarıyla tartışma yaratmıştı. Bu gelişme üzerine, kütüphaneye yaklaşık 300 bin sterlin bağış yapmış olan Alex Graham, kararı “sansür” olarak niteledi ve desteğini geri çekebileceği uyarısında bulundu.
Eser, halk oylamasıyla sergiye girmişti; kaldırılması, yalnızca kitap değil, kütüphane gibi ulusal kurumların tarafsızlığı üzerine de soru işaretleri doğurdu. Olay, İskoçya’da ifade özgürlüğü ile toplumsal hassasiyetler arasındaki gerilimin somut bir örneğine dönüştü.
The Women Who Wouldn’t Wheesht, İskoçya’da kadınların cinsiyet kimliği politikalarına yönelik eleştirilerini derleyen bir kitaptır. Başlığı, İskoç lehçesinde “susmayan kadınlar” anlamına gelir. Kitap, trans hakları tartışmalarında “cinsiyet eleştirisi” (gender-critical) olarak bilinen perspektifi savunduğu için hem destek hem tepki toplamıştır. Kütüphane tarafından sergiden çıkarılması, bu tür eserlerin kamusal kurumlarda nasıl temsil edilmesi gerektiği üzerine yeni tartışmalar başlatmıştır.
Bu haberler de ilginizi çekebilir:
Kitapların yasaklanması, yalnızca bireysel yazarları değil, toplumsal özgürlükleri de doğrudan etkileyen bir mesele. Tarihten bugüne farklı dönemlerde “tehlikeli” ya da “rahatsız edici” bulunan eserler, siyasi ve ahlaki gerekçelerle raflardan indirilmiştir.
George Orwell – 1984: Totaliter rejimleri eleştiren roman, Sovyetler Birliği’nde yasaklanırken, ABD’de de kimi dönemlerde “siyasi propaganda” suçlamasıyla tartışma konusu oldu.
Salman Rushdie – Şeytan Ayetleri: 1988’de yayımlandıktan sonra İslam dünyasında infial yarattı; pek çok ülkede yasaklandı ve yazar hakkında ölüm fetvası verildi.
James Joyce – Ulysses: 1922’de yayımlandığında ABD’de müstehcenlik gerekçesiyle yasaklandı; ancak 1934’te açılan davayla edebiyat özgürlüğü adına bir dönüm noktası yaşandı.
Toni Morrison – Beloved (Sevgili): Kölelik tarihini anlattığı için ABD’de bazı eyaletlerde okul kütüphanelerinden kaldırıldı.
Margaret Atwood – The Handmaid’s Tale (Damızlık Kızın Öyküsü): Kadın bedenine dair denetimi ele aldığı için farklı ülkelerde yasaklama girişimlerine maruz kaldı, günümüzde de okul müfredatlarından çıkarılması için baskı grupları tarafından hedef alınıyor.
Bugün hâlâ farklı ülkelerde cinsiyet kimliği, ırkçılık ya da dini eleştiriler içeren eserler tartışmalı bulunarak erişime kapatılıyor. Yasaklanan kitapların listesi değişse de ortak mesele, edebiyatın özgürlük alanı ile toplumsal baskılar arasındaki gerilimin hiç bitmemesi.
PEN America verilerine göre 2023‑2024 akademik yılında ABD genelinde okul kütüphanelerinden 10.046 bildirilmiş kitap yasağı söz konusu oldu; bu, 4.000’den fazla farklı başlık için geçerliydi.
Florida özellikle ön plana çıktı; 2025 yılı başlarında Hillsborough bölgesinde “pornografik” olduğu iddia edilen içerikler gerekçesiyle 600’den fazla kitap kaldırıldı, ülkede toplamda 4.561 başlık yasaklandı.
Ancak birkaç gün önce bir federal hâkim, Florida’da kabul edilen bir yasa hükmünü “anayasaya aykırı” bularak iptal etti. Bu yasa, öğretmen ve kütüphanecilerin kararlarını aşırı baskılandırıyordu. Karar, okul kitap seçiminde uzman görüşünün esas alınmasını vurguladı.
Yasaklar özellikle ırkçılığa karşı yazılı eserler, LGBTQ+ temalı kitaplar ve beyaz olmayan karakterleri içeren yapımları hedef alıyor — örneğin Slaughterhouse‑Five, The Diary of Anne Frank, I Know Why the Caged Bird Sings, Looking for Alaska, Nineteen Minutes gibi başlıklar sıkça kaldırılanlar arasında yer aldı.
Sırça Köşk — Sabahattin Ali (öykü): 1947’de yayımlandığı yıl, devlete başkaldırı içerdiği gerekçesiyle yasaklandı.
Umut — André Malraux (roman): İspanya İç Savaşı üzerine olan bu roman, komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla 1968’de toplatıldı.
Renkahenk — Can Yücel (şiir): 1980’de müstehcenlik suçlamasıyla toplatıldı.
Fikrimin İnce Gülü — Adalet Ağaoğlu (roman): Askeri aşağılamak suçlamasıyla 1981 yılında toplatıldı; 2 yıllık dava sonucu yazar aklandı.
Bitmeyen Aşk, Yarın Yarın, Asılacak Kadın — Pınar Kür (roman): 1980’lerde halkın ar duygularını incitir ya da müstehcenlik suçlamasıyla toplatıldı; “Asılacak Kadın” film olarak serbestken roman hâlâ yasaktı.
Velev'i
Google Haberler üzerinden takip edin
