Bizi içine çeken, gözlerimizi ve zihnimizi başka bir evrene taşıyan teknoloji.
Sanal gerçeklik (Virtual Reality, VR; Almanca: Virtuelle Realität; Fransızca: Réalité Virtuelle), bilgisayar tarafından üretilmiş üç boyutlu ortamların özel cihazlar aracılığıyla deneyimlenmesi teknolojisidir. Kullanıcı, genellikle başa takılan bir VR gözlüğü ve el kumandalarıyla bu ortamın içinde dolaşır, nesnelerle etkileşime girer. Amaç, gerçek dünyadan tamamen kopup yapay bir dünyanın içinde “orada olma” hissini (presence) yaratmaktır.
Sanal gerçeklik, yalnızca görsel değil; işitsel, dokunsal hatta kokusal uyarıcılarla desteklenerek daha derin bir deneyim sunar. Eğlence, eğitim, askeri simülasyonlar, psikoterapi ve uzaktan iş birliği gibi alanlarda kullanılır.
VR’ın temelleri 1960’larda Morton Heilig’in Sensorama adlı deneyim makinesiyle atıldı. 1980’lerde Jaron Lanier’in VPL Research şirketi, “Virtual Reality” terimini popülerleştirdi. 1990’larda Sega VR ve Nintendo Virtual Boy gibi girişimler ticari anlamda pek başarılı olmasa da kavramın kültürel bilinirliğini artırdı.
21. yüzyılda bilgisayar işlem gücü, ekran çözünürlükleri ve sensör teknolojileri gelişince Oculus Rift (2012) gibi cihazlarla modern VR çağı başladı. Meta (eski Facebook), Sony PlayStation VR, HTC Vive, Valve Index gibi sistemler, VR’ı oyun ve eğitimde yaygınlaştırdı. Bugün VR, metaverse vizyonunun da temel bileşeni.
► Sanal gerçeklik ile artırılmış gerçeklik arasındaki fark nedir?
Sanal gerçeklik, kullanıcıyı tamamen dijital bir evrene sokar. Artırılmış gerçeklik (AR) ise gerçek dünyaya dijital öğeler ekler; yani gerçek ile sanal iç içedir.
► VR’da hareket hastalığı neden olur?
Gözlerin gördüğü ile iç kulaktaki denge sisteminin algıladığı hareketin uyuşmaması, “motion sickness” denilen mide bulantısı ve baş dönmesine yol açar.
► Eğitimde VR kullanımı hangi alanlarda yaygın?
Tıp öğrencilerinin sanal ameliyat yapması, pilotların uçuş simülasyonları, mühendislik öğrencilerinin 3D tasarım ortamlarında çalışması gibi pek çok alanda VR eğitim aracı olarak kullanılır.
► VR’da çok oyunculu deneyimler mümkün mü?
Evet. VRChat, Rec Room gibi platformlar, dünyanın dört bir yanındaki kullanıcıların sanal ortamlarda birlikte oyun oynamasını, etkinliklere katılmasını sağlar.
► VR gelecekte ne kadar “gerçek” olacak?
Haptik eldivenler, tam vücut sensörleri, beyin-bilgisayar arayüzleri ile VR’ın duyusal yoğunluğu artacak. Hedef, gerçek dünyadan ayırt edilemeyen deneyimler yaratmak.
The Matrix, Ready Player One, Tron gibi filmler; Sword Art Online, Log Horizon gibi animeler; Half-Life: Alyx, Beat Saber gibi oyunlar VR’ı kültürel hafızaya kazıdı. VR, özellikle bilimkurgu edebiyatında alternatif gerçekliklerin metaforu olarak da sıkça kullanılır.
Sanal gerçeklik, insan algısının sınırlarını zorlayan bir teknoloji. Kimi için geleceğin kaçınılmaz yaşam alanı, kimi içinse gerçeklikten uzaklaştıran bir yanılsama. Ancak her hâlükârda, yarattığı deneyimler ve açtığı imkânlar, iletişim ve yaratıcılık anlayışımızı dönüştürüyor.
► ARTIRILMIŞ GERÇEKLİK
► VİRTÜEL GERÇEKLİK
► METAVERSE
► DİJİTAL TAPINAKLAR
► BLOCKZİNCİR TEKNOLOJİSİ
