Bir kapı, bir cinayet, bir tanıklık… Ama dört farklı anlatı. Rashomon, hakikatin tekilliğini sorgulayan bir dönüm noktasıdır.
Rashomon (羅生門), Japon edebiyatının ve sinemasının ikonik temalarından biri hâline gelmiş, gerçekliğin çoklu doğasını ve bireysel anlatıların göreceliğini simgeleyen bir anlatıdır. Aslen Akutagawa Ryūnosuke’un 1915 tarihli kısa öyküsünün adı olan Rashomon, 1950’de Akira Kurosawa’nın yönettiği ve dünya çapında yankı uyandıran aynı adlı filmle evrensel bir simgeye dönüşmüştür.
İlk Rashomon, 15. yüzyıl Kyoto’sundaki yıkık dökük bir şehir kapısını anlatan bir kısa öyküdür. Akutagawa’nın anlatısı, yozlaşmış toplumun, bireyin ahlaki ikilemleri karşısında ne hâle geldiğini gösteren bir alegoridir. Ancak bugünkü anlamıyla “Rashomon etkisi”, Kurosawa’nın 1950 tarihli filminden gelir.
Kurosawa’nın Rashomon filmi, Akutagawa’nın “Rashomon” ve “Yabu no Naka” (Çalılığın İçinde) adlı iki öyküsünü harmanlayarak yaratılmıştır. Bir samurayın öldürülmesi ve ardından yaşanan mahkeme sürecinde, dört farklı tanığın dört farklı anlatım sunması, izleyiciyi şaşkına çevirir. Her biri kendi penceresinden “gerçeği” anlatır ama bu anlatıların hiçbiri birbiriyle tam olarak örtüşmez. Böylece Rashomon, modern anlatının en büyük problemlerinden biri olan “doğruluk” meselesini gündeme taşır.
► Rashomon etkisi nedir?
Farklı bireylerin aynı olayı çelişkili biçimlerde anlatması durumuna “Rashomon etkisi” denir. Psikolojide, hukukta ve medya analizlerinde kullanılan bu terim, hakikatin öznellik içinde nasıl bozulabileceğini gösterir.
► Kurosawa’nın Rashomon’u neden bu kadar etkilidir?
Film, zamanın doğrusal akışını bozar, olayları her tanığın bakış açısından tekrar tekrar anlatır. Bu yapı, sadece sinemada değil, dünya anlatı sanatlarında da çığır açan bir yaklaşımdır. Gerçeğin tek değil, çoğul olduğunu savunur.
► Rashomon gerçek bir olay mıdır?
Hayır. Hem Akutagawa’nın hem Kurosawa’nın metinleri kurgudur. Ancak anlatılarının gücü, yaşamın içindeki ahlaki çelişkileri, belirsizlikleri ve bireysel algı farklılıklarını evrensel düzeyde temsil edebilmesindedir.
► Rashomon hangi alanlarda etki yarattı?
Psikolojiden antropolojiye, mahkeme dramalarından televizyon dizilerine kadar birçok alanda Rashomon anlatısı benimsendi. Özellikle çok bakışlı anlatı yapısı, çağdaş postmodern roman ve filmlerde temel teknik hâline geldi.
► Rashomon sinemada nasıl tekniklerle işlendi?
Kurosawa, farklı bakış açılarını yansıtmak için ışık, kamera açısı ve oyuncu yönetimini her tekrar sahnede değiştirir. Böylece izleyici aynı olayı hem tanıklık edenin niyetiyle hem de görsel tonla birlikte yeniden algılar.
Rashomon teması, sayısız filmde tekrarlandı: The Usual Suspects, Gone Girl, Hero, Vantage Point gibi eserler, Rashomon etkisinin sinemadaki yansımalarıdır. Aynı şekilde The Affair, True Detective, House of Cards gibi dizilerde de bu çoklu anlatım biçimi kullanılır. Japonya dışında bile, Rashomon kelimesi artık kültürel bir kavrama dönüşmüştür.
Rashomon, yalnızca bir öykü ya da film değil, bir düşünce biçimidir. Gerçeğin mutlak olmadığını, herkesin kendi hakikatini yaratabileceğini ve her anlatının ardında bir niyet barındığını hatırlatır. Bu nedenle Rashomon, hem sanatsal hem de felsefi olarak çağdaş dünyanın en çarpıcı alegorilerinden biri olmaya devam eder.
► HAIKU
► RYUNOSUKE AKUTAGAWA
► BURAİHA (Serseri Yazarlar)
► YERALTI EDEBİYATI
► KAYBEDENLER KULÜBÜ
