İnanç sadece mabetlerde değil, megabaytlarda da yaşar. Peki, ya dua bir algoritmaysa?
Dijital tapınaklar (İng. Digital Temple, Virtual Shrine, Online Sanctuary veya Cyber Temple; Alm. Digitaler Tempel, Virtueller Schrein ya da Online-Heiligtum; Fra. Temple Numérique), sanal ortamda yaratılmış, kutsal ya da manevi amaçlara hizmet eden dijital yapılardır. Bazen bir oyun içi mabet, bazen bir internet forumu, bazen bir mobil uygulama ya da yapay zekâdan alınan yanıtlar… Bu mekânlar, kullanıcıların kolektif inançlarını, ritüellerini ya da manevi arayışlarını dijital bir zemine taşır. Geleneksel dinî yapılardan farklı olarak, mekânsal değil, ağ tabanlıdırlar. Birer arayüzdürler: Tanrıya değilse bile, “anlam”a bağlanma arayüzü.
İnternetin ilk dönemlerinden bu yana sanal cemaatler oluşmuştur; ancak bu cemaatlerin ritüelleşmesi 2000’lerin ortasında ivme kazanmıştır. Second Life’ta kurulan sanal kiliseler, Minecraft içindeki camiler ya da sanal Budist tapınaklar ilk örneklerdendir. Japonya’da ise gerçek Şinto tapınaklarının QR kodlar ve artırılmış gerçeklik uygulamalarıyla çevrim içi dualar aldığı sistemler mevcuttur. COVID-19 pandemisi, sanal ayinlerin ve dijital hac yolculuklarının yaygınlaşmasını da beraberinde getirmiştir.
Sanal bir tapınak gerçekten kutsal olabilir mi?
Kutsallık, mekândan çok niyete bağlıdır. Dijital tapınaklar, niyeti taşıyan yapılar olduklarında —örneğin bir kişinin bir yakını için dua etmek, bir cemaatle eşzamanlı meditasyon yapmak— kutsallık anlamı kazanabilir. Geleneksel teoloji bunu tartışsa da dijital antropoloji onaylar.
Dijital tapınaklar kimler için inşa ediliyor?
Geleneksel dinî topluluklardan ayrılan bireyler, kuir cemaatler, transhümanistler, doğa inançlarını teknolojiyle birleştirmek isteyenler ve “dinsiz ama ruhsal” tanımına uyan gençler için dijital tapınaklar hem güvenli hem esnek alanlar sunar.
Nasıl işliyor bu tapınaklar?
Bazıları tamamen kullanıcılarca programlanmış, bazıları artırılmış gerçeklikle desteklenen mobil uygulamalar üzerinden çalışır. Yapay zekâ destekli dua sistemleri, sanal mum yakma seçenekleri, otomatik ezan ve mantra ses sistemleri ya da dijital meditasyon alanları içerebilir. Bazılarında ziyaretçiler sanal kurban (örn. puan, simge, emojiler) bile sunar.
Geleneksel inanç sistemleri bu yapıları nasıl karşılıyor?
Bölünmüş bir tavır söz konusu. Bazı dinî otoriteler, dijital ayinlerin ruhsuz ve simüle edilmiş olduğunu savunurken; bazı yapılar —özellikle Budist ve Protestan cemaatler— bu sistemleri “zor zamanlar için geçici mabed” olarak benimsiyor. Vatikan bile bir dönem sanal ayin uygulaması geliştirmiştir.
Bu yapılar yalnızca inanca mı hizmet ediyor?
Hayır. Dijital tapınaklar, aynı zamanda yas tutma, travma sonrası ritüel, kolektif hatırlama, birlikte susma ya da bir felakete karşı ortak dua gibi işlevler de üstlenebilir. Metafizik kadar sosyolojiktirler.
Death Stranding oyununda oyuncular arası dua etme sistemi, Black Mirror’ın “Be Right Back” bölümü, NieR: Automata’da dijital mezarlıklar ve The Midnight Gospel adlı animasyon dizisindeki sanal ritüeller bu kavramın popüler temsillerindendir. Ayrıca TikTok’ta yayılan “manifestation loops”lar ve YouTube’daki “8 saatlik meditasyon frekansı” videoları da dijital ibadetin bir başka biçimidir.
Dijital tapınaklar, bir ihtiyaçtan doğmuştur: Kalabalıklar içinde yalnız kalan ruhlar için sığınaklar. Bu yapılar, dinin değilse bile, maneviyatın mekânlarını yeniden kurar. Teknolojiyle anlam arasındaki uçuruma değil, köprüye dönüşür. Belki de mesele şudur: İnsanlık, tanrılara değil ama hatırlanmaya ihtiyaç duyar. Dijital tapınaklar, bu hatırlanmanın sessiz tanıklarıdır.
► POSTHUMANİZM
► POPÜLER KÜLTÜR
► MİSTİK GEOMETRİ
► ENEL HAK
► DİJİTAL VİCDAN
