Güney Kore’nin Jeju Adası’nda yaşayan Haenyeo’lar, su altında yaşamla kurulan benzersiz bir kadın geleneğini temsil ediyor.
Haenyeo (해녀), kelime anlamıyla “deniz kadını” demektir. Güney Kore’nin Jeju Adası’na özgü olan bu kadınlar, hiçbir dalış ekipmanı kullanmadan, yalnızca nefeslerini tutarak denizin derinliklerinden deniz kabukluları, ahtapot, deniz kestanesi ve yosun gibi deniz ürünlerini toplarlar.
Bu gelenek, 17. yüzyıla kadar uzanır. Başlangıçta hem erkek hem kadın dalgıçlar vardı; ancak erkekler savaşa gidip geri dönmeyince, kadınlar bu işi devraldı. Böylece Haenyeolar, denizden geçim sağlayan, ailesini ayakta tutan ve aynı zamanda suyla kurduğu güçlü bağla doğayla uyumlu bir yaşam süren kadın figürlerine dönüştü.
20. yüzyılın başında Jeju’da 20.000’den fazla Haenyeo olduğu biliniyor. Bugün bu sayı dramatik biçimde azalmıştır; 2020 itibarıyla sayıları 3.000’in altına düşmüş durumda ve çoğu 60 yaşın üzerindedir.
2000’li yıllarda Haenyeo kültürü ulusal ve uluslararası düzeyde tanınmaya başladı. 2016’da UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine alınarak koruma altına alındı. Günümüzde bu kadınlar yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda kültürel bir değer olarak da görülüyor. Pek çok müze, belgesel ve akademik çalışma Haenyeo’ları konu edinmiştir.
Haenyeo’lar dalış sırasında tüplü ekipman kullanıyor mu?
Hayır. Haenyeo’lar hiçbir solunum cihazı kullanmaz. Nefeslerini 1-2 dakika kadar tutarak 10-20 metre derinliğe kadar dalarlar.
Dalış sırasında tehlike yaşamıyorlar mı?
Elbette. Soğuk su, güçlü akıntı, dipte sıkışma gibi pek çok tehlike var. Ancak yıllar süren deneyimle tehlikeleri sezgisel olarak algılayabilir hâle geliyorlar.
Neden erkekler değil de kadınlar bu işi yapıyor?
Kadınlar, biyolojik olarak daha fazla deri altı yağına sahip oldukları için soğuk suya daha dayanıklıdır. Ayrıca tarihsel süreçte erkeklerin savaşa gitmesiyle bu iş kadınların eline kalmış ve toplumsal kabule dönüşmüştür.
Haenyeo eğitimi nasıl veriliyor?
Küçük yaşta çırak olarak başlanıyor. Önce sığ sularda dalış yapılır, zamanla daha derine inilir. Bu ustalık sistemi kuşaktan kuşağa aktarılır.
Haenyeo geleneği neden tehdit altında?
Çünkü genç nesiller başka işlere yöneliyor, fiziksel zorluklar nedeniyle bu işi tercih etmiyor. Ayrıca deniz ekosisteminin bozulması da geçim kaynaklarını tehlikeye sokuyor.
Sinemada: Canola (2016), bir Haenyeo ile torunu arasındaki ilişkiyi konu alır.
Belgesellerde: Breathing Underwater ve My Love, Don’t Cross That River gibi yapımlar Haenyeo’ların günlük yaşamlarını gözler önüne serer.
Sanatta: Fotoğrafçı Hyung S. Kim’in Haenyeo portreleri uluslararası sergilerde yer bulmuştur.
Müzik: BTS üyesi Suga’nın Jeju Adası’nda çektiği bazı kliplerde Haenyeo figürüne selam verilir.
Haenyeo’lar yalnızca denizden geçimini sağlayan kadınlar değil; doğaya uyum, kolektif yaşam ve kadın dayanışmasının somut örnekleridir. Modern çağın hızla unuttuğu bir bilgelik biçimini bedenlerinde taşırlar. Bugünün çevreci ve feminist söylemleriyle de uyumlu bir figür olan Haenyeo, hem fiziksel cesaretin hem de kültürel sürekliliğin adıdır.
