İhtiyaçtan değil, dürtüden doğan bir hırs: Kleptomani bir suç mu, semptom mu?
Kleptomani, kişinin maddi değeriyle ilgilenmeden, çalma dürtüsünü bastıramadığı bir psikiyatrik bozukluktur. Bu durum, dürtü kontrol bozuklukları kategorisinde yer alır ve birey, genellikle ihtiyacı olmadığı nesneleri çalma eğilimi gösterir. Çalınan eşyalar çoğu zaman kullanılmaz, hatta bir kenara atılır. Bu davranışın ardında haz alma, suçluluk ve tekrar etme döngüsü yatar.
19. yüzyılın başında tanımlanan kleptomani, özellikle Batı Avrupa’da aristokrat kadınların gösterişli dükkânlardan anlamsız nesneler çalmasıyla ilgiyi üzerine çekti. O dönem bu durum, hem psikiyatrik hem sosyokültürel bir olgu olarak değerlendirildi. Freud’a göre kleptomani, bastırılmış cinsel arzuların bir dışavurumuydu. Günümüzde ise daha çok kompulsif davranış bozuklukları kapsamında ele alınır. Amerikan Psikiyatri Birliği’nin DSM-5 tanı kriterlerine göre, kişinin çalma eylemi öncesi artan bir gerginlik ve sonrasında geçici bir rahatlama yaşaması, kleptomaniyi sıradan hırsızlıktan ayıran temel farktır.
Kleptomani sıradan hırsızlıktan nasıl ayrılır?
Kleptoman birey çaldığı nesnelere ihtiyaç duymaz, çoğu zaman maddi değeri düşük şeyleri alır ve bunu planlamadan, dürtüsel biçimde yapar. Hırsızlıktaki amaç ise genellikle çıkar sağlamaktır.
Kleptomani kimlerde daha sık görülür?
Kadınlarda erkeklere oranla daha sık rastlanır. Genellikle ergenlik ya da erken erişkinlik döneminde başlar. Anksiyete, depresyon ve obsesif-kompulsif bozuklukla birlikte seyredebilir.
Kleptomanlar suç işliyor sayılır mı?
Hukuki açıdan bu sorunun yanıtı karmaşıktır. Çalma eylemi gerçekleştiği için cezaî işlem uygulanabilir; ancak psikiyatrik raporla bu dürtünün hastalık kaynaklı olduğu tespit edilirse ceza sorumluluğu tartışmalı hâle gelir.
Kleptomani tedavi edilebilir mi?
Evet. Psikoterapi (özellikle bilişsel davranışçı terapi), dürtü kontrolüne yönelik ilaçlar (SSRI’lar gibi) ve grup terapileriyle olumlu sonuçlar alınabilir. Ancak tedavi süreci zaman ve özveri ister.
Kleptomaniyi tetikleyen faktörler neler olabilir?
Stres, çocukluk travmaları, beyin kimyasındaki dengesizlikler (özellikle serotonin düzeyleri) ve düşük benlik saygısı başlıca nedenler arasında gösterilir. Bazı vakalarda kişinin “fark edilme arzusu” da arka planda olabilir.
Kleptomani, sinemada ve edebiyatta dramatik ya da ironik biçimde ele alınmıştır. Lars von Trier’in “Nymphomaniac” filminde başrol karakterinin gençlik döneminde yaşadığı kleptomani atağı, yalnızlıkla ve başkaldırıyla ilişkilendirilir. “Shoplifters” (2018) adlı Japon filmi ise hırsızlık eylemlerini bir tür toplumsal protesto hâline getirir. Edebiyatta Émile Zola’nın “Au Bonheur des Dames” adlı romanı, alışveriş çılgınlığı ve kadınların mağazalardaki kontrolsüz davranışlarını psikanalitik boyutta işlerken, kleptomaniye dair ipuçları verir.
Kleptomani, yalnızca bir davranış sorunu değil, karmaşık bir psikolojik düzensizliktir. Toplumsal ahlâk ile bireysel patoloji arasında sıkışan bu durum, hem tıbbî hem hukuki hem de felsefi sorular doğurur: İnsan özgür müdür? Dürtüye karşı sorumlu mudur? Kleptoman bir bireyin yaşadığı suçluluk duygusu, onun ceza sorumluluğunu azaltır mı? Tüm bu sorular, bu bozukluğu yalnızca bir semptom olarak değil, aynı zamanda modern bireyin içsel boşluklarıyla yüzleşme biçimi olarak da ele almamızı sağlar.
► DOPPELGANGER
► NÖROBİLİM
► CHANEL
► POPÜLER KÜLTÜR
► QUEER TEORİ
