Dünyayı kapatan bir kapı, içeri değil, dışarıya karşı kapanıyorsa… O kapının ardında ne olur? Japonya’dan çıkıp evrenselleşen bu kavram, teknolojik çağda içe kapanmanın, sessiz isyanın ve görünmez acının adı.
“Hikikomori” (引きこもり), Japonca’da “geri çekilme” veya “eve kapanma” anlamına gelir. Japonya’da, çoğunlukla gençlerin toplumdan, eğitimden, iş hayatından ve sosyal ilişkilerden tamamen uzaklaşarak kendilerini aylarca, hatta yıllarca evlerine kapatmaları durumunu ifade eder. Kavram, hem bireysel bir davranış hem de sosyal bir fenomen olarak ele alınır.
Hikikomori yalnızca geçici bir içe kapanma hali değil, bir yaşam biçimidir. Bireyler genellikle ailelerinin evinde yaşar, oda dışına nadiren çıkar, yüz yüze ilişki kurmaz, bazen çevrimiçi dünyaya da katılmaz. Psikolojik temelli olsa da bir klinik teşhis değil, toplumsal bir kırılmanın yansımasıdır.
1980’lerde Japonya’da fark edilen bu olgu, 1990’lı yıllarda adını koyarak tartışılmaya başlandı. Özellikle ekonomik balonun patlaması sonrası Japon toplumunda artan güvencesizlik, eğitimde ve iş yaşamında başarı baskısı, geleneksel aile yapısının değişmesiyle birlikte gençler arasında içe kapanma eğilimi yaygınlaştı.
2000’lerin başında Japonya Sağlık Bakanlığı hikikomori’yi “evden altı aydan uzun süre çıkmayan birey” olarak tanımladı. Başta yalnızca Japonya’ya özgü sanılsa da, zamanla Güney Kore, Tayvan, İtalya, Fransa, ABD ve Türkiye gibi ülkelerde de benzer olgular gözlendi.
Bugün hikikomori artık bir “Japonya sendromu” değil, küresel bir çağın sessiz çığlığı. Teknolojik yalnızlık, ebeveyn baskısı, sosyal medya izolasyonu, işsizlik gibi faktörler, bu olguyu kültürler arası yaygınlaştırmıştır.
Hikikomori olan biri neden sadece “yalnız” sayılmaz?
Çünkü bu yalnızlık, bireyin seçtiği değil zorlandığı bir durumdur. Hikikomori, sadece sosyallikten kaçmak değil; beklentilere, kurallara, sistemin dayattığı rollerin tümüne karşı bir tür pasif direniştir. Kimi zaman anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu veya depresyon gibi psikolojik temellere dayanır. Ancak her hikikomori vakası, doğrudan bir hastalık olarak değil, sosyal yapıdaki bir arızanın sonucu olarak değerlendirilmelidir.
Hikikomori ile agorafobi aynı şey mi?
Hayır. Agorafobi bir anksiyete bozukluğudur ve açık alanlardan ya da kalabalıklardan duyulan korkuyla ilgilidir. Hikikomori ise topluma katılmayı tamamen reddetme veya bu konuda aşırı isteksizlikle şekillenen daha sosyal ve kültürel temelli bir kapanma biçimidir. Agorafobik kişi dışarı çıkmak ister ama çıkamaz; hikikomori kişi ise çıkmak istemez.
Japon toplumunun kültürel yapısı bu olguyu nasıl etkiliyor?
Japonya’da “uyum” çok değerli bir sosyal normdur. Başarısızlık, işsizlik, dışlanma gibi durumlar ağır bir utanç kaynağıdır. Bu nedenle birçok genç, beklentileri karşılayamadığında tamamen geri çekilmeyi seçer. Aileler ise durumu genellikle gizlemeye meyillidir; bu da sorunun sürekliliğini besler.
Aileler bu durum karşısında ne yapıyor?
Çoğu aile bu durumu “geçici bir bunalım” olarak görür ve müdahale etmekten çekinir. Ayrıca “utanç kültürü” nedeniyle dış yardıma başvurmak gecikir. Japonya’da “hikikomori aileleri” için destek grupları kurulmuş, evden çıkmayan çocuklarıyla iletişim kurmak isteyen ebeveynlere rehberlik programları başlatılmıştır. Yine de birçok aile, çocuğuyla aynı evde yaşasa da onunla yıllarca hiç göz göze gelmeyebilir.
Hikikomori, dijital çağda nasıl bir dönüşüm geçirdi?
İnternetin, özellikle sosyal medyanın ve çevrimiçi oyunların yaygınlaşmasıyla, bazı hikikomoriler odalarından çıkmasalar da dijital topluluklara dâhil olabiliyor. Bu, bazıları için bir kaçışken, bazıları için bir iyileşme yoludur. Ancak “dijital hikikomori” denen yeni bir evre de ortaya çıktı: Bedeni toplumdan kopuk ama zihni dijital bağlarla dolu bir yalnızlık biçimi.
Edebiyat ve Manga:
– Welcome to the NHK (Tatsuhiko Takimoto): Hikikomori bir gencin hayatı kara mizahla anlatılır.
– Haruki Murakami romanlarında da dış dünyadan kopuk, içe dönük karakterler sıkça yer alır.
Sinema:
– Shingeki no Koe (The Voice of a Distant Star), Evangelion gibi anime yapımlarda içe kapanmış genç karakterler hikikomori temsili taşır.
– Hikikomori: Tokyo Plastic gibi belgeseller, olgunun gerçek hayattaki yansımalarını sunar.
Dijital Kültür:
– Reddit’te “r/hikikomori” gibi başlıklar bu olgunun küresel ölçekte konuşulmasına imkân verir.
– Japonya’da hikikomorilere yönelik “sanal terapist” uygulamaları ve oyunlaştırılmış rehabilitasyon projeleri geliştirilmiştir.
Hikikomori, bireyin değil sistemin sessiz protestosudur. Yalnızlıktan bir yaşam biçimi, odadan bir sığınak yaratan bu insanlar, sadece psikolojik değil, aynı zamanda sosyolojik bir kırılmayı temsil eder. Giderek yaygınlaşan bu fenomen, sadece Japonya’ya değil, teknolojiye, başarı baskısına, sosyal bağların gevşemesine ve bireyin giderek artan yüküne işaret eder. Belki de asıl soru şudur: Toplumu terk eden mi sorunludur, yoksa terk edilmeye bu kadar uygun hâle gelen toplum mu?
► YALNIZLIK
► TOPLUMSAL YAPILAR
► DİJİTAL DETOKS
► BİREYSEL PSİKOLOJİ
► BUSHIDO
