Devletin göremediği ya da görmek istemediği yerde doğan, kendi yasasını yazan bir yeraltı düzeni: organize suçlar.
Organize suçlar, belirli bir hiyerarşi ve süreklilik içinde faaliyet gösteren yasa dışı yapılanmalardır. Bu gruplar, yalnızca tekil suçlar değil, sistematik ve tekrar eden suç eylemleriyle karakterize edilir: uyuşturucu kaçakçılığı, kara para aklama, silah ticareti, insan kaçakçılığı, yasa dışı kumar, şantaj, tehdit, rüşvet ve daha fazlası. Mafya, kartel, çete gibi adlarla anılsalar da, hepsi ortak bir paydada buluşur: Devlet otoritesine alternatif bir güç ve ekonomi yaratmak. Modern devletlerin gelişimiyle paralel olarak karmaşıklaşan bu yapılar, kimi zaman istihbarat servisleriyle işbirliği yapacak kadar sofistike, kimi zaman ise yerel halkın güvenini kazanarak meşrulaşacak kadar toplumsal bağlar kurabilir. Organize suç, yalnızca yasadışı değil, aynı zamanda gölge bir siyaset üretir; meşruluğu tehdit eder ve düzeni içeriden kemirir.
Organize suç, yalnızca yasa dışı eylemlerin toplamı değildir; aynı zamanda bir örgütlenme biçimi, bir iktidar tahayyülü ve kimi zaman bir toplumun karanlık aynasıdır. Mahiyet itibariyle organize suçlar; millî, ulusötesi ya da yerel düzeyde faaliyet gösteren, merkezî bir yapı tarafından yönetilen ve süreklilik arz eden yasa dışı etkinliklerin bütünüdür. Bu yapılanmalar çoğunlukla maddi kazanç güder, fakat kimi örneklerde siyasi, ideolojik ya da etnik hedeflerin aracı hâline gelir. Uyuşturucu kartelleri, isyancı örgütler, ayrılıkçı hareketler ve terör yapıları, organize suçun ekonomik çıkarlar kadar siyasal nüfuz da üretebildiğini gösterir.
Bu yapılar, sadece yasa dışı ticaretin aktörleri değil; aynı zamanda korkuyu, sadakati ve disiplini örgütleyen gölge iktidar merkezleridir. Zaman zaman otoriter rejimlerin yöntemlerine başvurarak kendi iç düzenlerini kurar; disipline dayalı bir yapı içerisinde cezalandırma, itaat sağlama, karar alma ve şiddet uygulama biçimlerini kurumsallaştırırlar. Bu yönleriyle, devlet aygıtının küçük bir taklidi yahut karikatürü gibi işlerler. Öyle ki, bazı coğrafyalarda devlet otoritesinin çöktüğü yerlerde suç örgütleri, kamusal hizmetleri dahi devralır; güvenlik, adalet ve ekonomik istikrarı kendi yöntemleriyle sağlar. Bu durum, organize suçun yalnızca bir güvenlik tehdidi değil, aynı zamanda toplumsal bir boşluğu dolduran yapı olarak da görülmesine neden olur.
Organize suç, bazı durumlarda yalnızca mevcut talebi karşılar. Uyuşturucu, kaçak silah, seks işçiliği ya da yasa dışı kumar gibi devlet tarafından yasaklanmış ürün ve hizmetlerin piyasasını oluşturur. Ancak çoğu zaman bu yapılar, talepten bağımsız biçimde kendi ekonomisini yaratır. Esnafa zorla “koruma parası” kesmek, rakip iş yerlerine şiddet uygulamak, insanları belirli bir düzenin içine zorla çekmek gibi yöntemlerle bir tür zorunlu iş ortaklığı yaratırlar. Kimi zaman bu ilişkiler, gönüllü destek biçiminde de tezahür eder; yerel halk, devlete olan güvensizliğini mafyaya olan bağlılıkla ikame eder.
Yeraltı dünyası, yalnızca eylem biçimiyle değil, aynı zamanda dil ve temsil dünyasıyla da geniş bir altkültür üretir. “Çete”, “mafya”, “ring”, “aile”, “kartel”, “gang” gibi terimler yalnızca suç yapısını değil, aynı zamanda bir hiyerarşiyi, sadakati ve güç estetiğini de çağrıştırır. Bu altkültür, medya ve popüler kültür tarafından sıklıkla romantize edilir. The Godfather’ın onurlu mafya babası figürü ya da Peaky Blinders’ın estetikleştirilmiş sokak şiddeti, organize suçun hayranlık uyandıran bir mitolojiye dönüştürülmesine katkıda bulunur. Bu temsil biçimi, suçun hem estetik hem de ahlaki sınırlarının bulanıklaşmasına neden olur.
Sosyolojik çalışmalar, organize suçun yalnızca dışsal değil, aynı zamanda devlet içi bir mesele olduğunu da ortaya koyar. Bazı devlet yapıları, özellikle kleptokrasi, narko-devlet ya da klientelist rejimler, doğrudan organize suçla iç içe geçer. Siyasal kurumların birkaç aile ya da şirketin kontrolüne girmesi, bu yapıların organize suç grubu gibi işlemesine yol açabilir. Bu anlamda, organize suç yalnızca hukuk dışı bir mesele değil; bizzat hukukun içinden zuhur eden bir çürümüşlük biçimidir. Mafya devletleri, bu çürümüşlüğün kurumsallaşmış hâlidir.
Uluslararası boyutta ise organize suç, Soğuk Savaş sonrası dönemde yeni bir faza evrilmiştir. Rus mafyası, Çin triadları, Nijeryalı suç ağları, Japon yakuza’sı ve İtalyan Cosa Nostra gibi yapılar, artık yalnızca kendi ülkelerinde değil, küresel ölçekte faaliyet gösterir. ABD Adalet Bakanlığı’nın tespitlerine göre, bu yapıların çoğu Amerika’da da aktif olarak çalışmaktadır. Özellikle Meksika kartelleri –Sinaloa, Jalisco Yeni Nesil, Los Zetas vb.– ABD pazarına hâkim olmakla kalmayıp, Latin Amerika’dan Avrupa’ya kadar uzanan uluslararası bir uyuşturucu ekonomisini kontrol etmektedir.
Bu karmaşık yapılarla mücadele etmek amacıyla birçok ülke yasal düzenlemeler yapmış, özel operasyon birimleri kurmuştur. ABD’nin 1970 tarihli Organized Crime Control Act yasası, bu konuda atılmış en kapsamlı adımlardan biridir. Ancak kimi zaman, organize suçla mücadele retoriği de bizzat organize suç yapılarının elinde araçsallaştırılabilir. Bu nedenle mesele, yalnızca ceza hukuku düzeyinde değil, siyaset, ekonomi, medya ve kültür düzeyinde de ele alınmalıdır.
Sonuç olarak organize suç, yalnızca bir adli vaka değil; bir toplumsal örgütlenme biçimidir. Kimi zaman yoksulluktan, kimi zaman çürümüş iktidarlardan, kimi zaman da umutsuzlukla karışık düzen arayışından doğar. Yasa dışıdır ama kurallıdır. Devlet dışıdır ama otoriterdir. Şiddeti estetize eder, adaleti kendince dağıtır, meşruluğu yeniden tanımlar. Bu yüzden organize suçları yalnızca bastırmak yetmez; onları mümkün kılan toplumsal ve siyasal zemini de dönüştürmek gerekir.
Organize suçlar, tekil bir eylemden ziyade sistematik bir yapıya dayanır. Bireysel suçlar genellikle münferittir ve kişisel saiklerle işlenirken, organize suçlar bir organizasyonun kar, nüfuz ya da kontrol amacıyla gerçekleştirdiği planlı faaliyetlerdir. Örneğin bir bakkal soymak bireysel bir suç olabilir, ama zincir hâlinde işletmelere haraç kesmek organize suçun ta kendisidir.
Devletin yeterince denetim sağlayamadığı, hukukun işlemediği ya da kolluk kuvvetlerinin yozlaştığı bölgeler, organize suç için verimli bir zemin sunar. Bu boşluklar, suç örgütlerine hem ekonomik hem de toplumsal alanlarda nüfuz etme imkânı verir. Sicilya mafyası, Kolombiya kartelleri, Japonya’daki Yakuza gibi örnekler, devletin zayıflığı kadar, halkın devlete alternatif olarak bu yapılarla kurduğu ilişkileri de ortaya koyar.
Evet, organize suçlar çoğu zaman kendi içlerinde bir adalet sistemi kurar: kurallara uymayanlara ceza verir, çatışma hâlindeki taraflar arasında arabuluculuk yapar, sadakat ve itaat ilkelerine dayalı bir denge sağlar. Bu “hukuk”, devletin meşru hukuku değilse de, suç örgütü içindeki bireylerce bağlayıcıdır ve kimi zaman çevresindeki topluluklar tarafından da kabullenilir.
Medya ve sinema, organize suçları çoğu zaman romantize eder: zeki, karizmatik ve güçlü mafya babaları; sadakat dolu arkadaşlıklar; kodlara dayalı bir “onur hukuku”… The Godfather, Goodfellas, Narcos, Peaky Blinders gibi yapımlar, organize suçu toplumsal bellekte hem bir tehdit hem de bir hayranlık nesnesi hâline getirir. Bu durum, suçla mücadeleyi zorlaştırdığı kadar, suçun estetikleştirilmesi tehlikesini de doğurur.
Evet, organize suç dijital çağa uyum sağladı. Artık yalnızca sokaklar değil, siber uzay da suç alanı. Fidye yazılımları, kripto para dolandırıcılıkları, veri hırsızlığı, sanal bahis ağları, organize suçun yeni cephesini oluşturur. Bu yapılar da aynı şekilde planlıdır, uluslararası ağlara sahiptir ve takip edilmeleri oldukça zordur. Siber mafya kavramı, bu evrimin kaçınılmaz sonucudur.
1. Cosa Nostra (İtalyan-Amerikan Mafyası)
Kökeni Sicilya’ya dayanan bu yapı, ABD’ye göç eden mafya aileleriyle 20. yüzyıl boyunca yasa dışı faaliyetlerin en örgütlü ve en sofistike örneği hâline geldi. Rüşvet, şantaj, kumar, uyuşturucu ve inşaat sektörü üzerindeki kontrolüyle özellikle New York, Chicago ve Las Vegas’ta sistemli bir “gölge ekonomi” inşa etti.
2. Yakuza (Japonya)
Japonya’nın yüzyıllara dayanan organize suç yapılanmasıdır. Geleneksel yapısı, dövme kültürü ve ritüelleriyle öne çıkar. Uyuşturucu kaçakçılığı, fuhuş, emlak vurgunları ve siyasetle olan ilişkileriyle bilinir. Yakuza, yasa dışı faaliyetlerinin yanı sıra kimi zaman afet yardımı gibi “sosyal” işler üstlenerek toplumla ikircikli bir bağ kurmuştur.
3. Sinaloa Karteli (Meksika)
Uluslararası uyuşturucu ticaretinin en güçlü aktörlerinden biridir. ABD Uyuşturucuyla Mücadele Dairesi’ne (DEA) göre, 2010’lardan bu yana özellikle kokain, eroin ve fentanil dağıtımında küresel ağlara sahiptir. Eski lideri “El Chapo” Guzmán’ın hapisten kaçışı, örgütün ne denli derin bir yolsuzluk ağıyla çalıştığını göstermiştir.
4. Solntsevskaya Bratva (Rusya)
Rusya’nın en etkili mafya gruplarındandır. 1990’ların kaotik özelleştirme döneminde yükselmiş, silah ve insan kaçakçılığı, siber suçlar ve uluslararası kara para aklama faaliyetlerinde uzmanlaşmıştır. Kimi uzmanlara göre Kremlin ile ilişkileri, organize suç ile devlet arasındaki sınırları muğlaklaştırmıştır.
5. ‘Ndrangheta (İtalya, Kalabriya Bölgesi)
Belki de günümüzde en az bilinen ama en zengin organize suç yapısı. Kolombiya ile kurduğu doğrudan ilişkiler sayesinde Avrupa kokain pazarının büyük kısmını elinde tutar. Aile yapısı son derece kapalıdır; içerden sızma neredeyse imkânsızdır. İtalya dışındaki ekonomik yatırımları, aklanmış sermaye üzerinden sistemin derinliklerine uzanır.
Kitap Dünyasında:
Roberto Saviano – Gomorra: Napoli’deki Camorra mafyasını içeriden gözlemleyen sarsıcı bir anlatı.
Mario Puzo – The Godfather: Mafya mitolojisinin kurucu romanı; güç, sadakat ve ihaneti romanlaştırır.
Sinemada ve Dizilerde:
The Godfather üçlemesi, The Sopranos, Narcos, Peaky Blinders: Her biri organize suçun farklı yüzlerini ve kültürel arka planlarını yansıtır.
City of God: Brezilya’nın gecekondu mahallelerinde suçun çocuklukla iç içe geçişini anlatır.
Video Oyunlarında:
Grand Theft Auto serisi: Oyuncuya suç dünyasının tüm araçlarını sunar; yasa dışı ekonomi, çatışma ve yükselme teması işler.
Mafia serisi: Mafya tarihini sinematik bir dille yeniden kurar.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Orkestra Suçları gibi kimi belgesel tiyatro yapımları, suç dosyalarını sahneye taşır.
Graffiti ve sokak sanatı, kimi zaman organize suçla bağlantılı alanlarda kendini ifade biçimi hâline gelir.
Organize suçlar, sadece adli bir mesele değil; sosyolojik, politik ve kültürel bir fenomendir. Toplumun çürüyen dokularında, otorite boşluklarında, umutsuzlukla karışık hayatta kalma mücadelesinde yeşerirler. Hukukla, ahlakla, kültürle ve iktidarla ilişkileri daima çelişkili ve girift olmuştur. Onları yalnızca suç olarak görmek, görünmeyen ağlarını, toplumsal köklerini ve sembolik gücünü göz ardı etmektir. Bu yüzden organize suç, hem yargının hem de sosyolojinin çözmeye çalıştığı bir bilmece olmaya devam eder.
