Doğa bazen bağırmaz, boğulur. Müsilaj, bir ekosistemin boğulma sesidir.
Müsilaj, denizlerde aşırı plankton çoğalması, sıcaklık artışı ve organik kirlilik gibi etkenlerin birleşimiyle oluşan, yapışkan ve jelatinimsi bir biyolojik salgıdır. Halk arasında “deniz salyası” olarak bilinir. Mikroskobik alglerin aşırı çoğalıp çevresine salgıladığı polisakkaritler, bu yoğun yapının temelini oluşturur. Müsilaj ilk bakışta yalnızca estetik bir problem gibi görünse de, aslında deniz ekosistemi için ölümcül sonuçlara yol açan karmaşık bir çevresel felakettir.
Türkiye kamuoyunda 2021 yılında Marmara Denizi’nde yaşanan büyük müsilaj kriziyle gündeme gelen bu olgu, aslında onlarca yılın ihmaliyle biriken yapısal sorunların sonucudur: denize arıtılmadan bırakılan atık sular, iklim krizinin etkisiyle artan deniz sıcaklıkları ve akıntı sistemlerinin bozulması bu oluşumun başlıca nedenlerindendir.
Müsilaj, deniz yüzeyinde ya da su kolonunda yoğunlaşarak oksijen miktarını azaltır, deniz canlılarının solunumunu engeller, kıyı balıkçılığını ve turizmi olumsuz etkiler. Aynı zamanda deniz altı fotoğrafçılığı, su sporları ve kıyı ekosistemleri üzerinde de ciddi tahribat yaratır. Ekolojik olduğu kadar sosyoekonomik sonuçları da olan müsilaj, doğa ile insan arasında bozulan dengenin bir uyarısıdır.
Müsilaj tam olarak nasıl oluşur?
Müsilaj; deniz suyu sıcaklığının artması, su sirkülasyonunun yavaşlaması, fazla besin (özellikle azot ve fosfor) birikimi ve kirlilik gibi birden fazla çevresel etkenin birleşimiyle ortaya çıkar. Bu koşullar altında mikroskobik algler (fitoplanktonlar) hızla çoğalır ve savunma amaçlı olarak jelimsi bir madde (ekzopolimerik madde) salgılar. Bu salgılar, denizde yayılarak hem yüzeyde hem de su kolonunda oksijeni azaltır, deniz canlıları için yaşanmaz bir ortam oluşturur.
Marmara Denizi’nde müsilaj neden bu kadar ciddi bir sorun hâline geldi?
Marmara Denizi, yarı kapalı bir iç deniz olduğu için kendi kendini temizleme kapasitesi düşüktür. Yıllardır arıtılmadan denize boşaltılan evsel ve endüstriyel atıklar, organik yükün birikmesine neden olmuştur. Buna küresel ısınmanın getirdiği deniz suyu sıcaklığı artışı ve akıntı sistemlerinin bozulması da eklenince, 2021’deki büyük müsilaj krizi kaçınılmaz hâle geldi. Müsilaj, yalnızca doğanın değil, kötü yönetimin de sonucudur.
Müsilaj deniz canlılarını nasıl etkiler?
Müsilaj, suya karışan oksijeni büyük ölçüde tükettiği için özellikle dip yaşamında yer alan balıklar, yumuşakçalar ve mercanlar üzerinde ölümcül etkilere sahiptir. Deniz tabanını örterek ışığın alt katmanlara ulaşmasını engeller, canlıların solungaçlarını tıkar ve yumurtlama alanlarını bozar. Aynı zamanda besin zincirinin temelini oluşturan planktonların doğal dengesini altüst ederek tüm ekosistemi sarsar.
Müsilajın ekonomik etkileri nelerdir?
Kıyı balıkçılığı, su sporları, deniz turizmi ve deniz taşımacılığı müsilajdan doğrudan etkilenir. Balıkçılar hem azalan balık nüfusu hem de teknelere yapışan müsilaj nedeniyle ekonomik darbe alır. Turistik bölgelerde deniz suyu görünümünün bozulması, tatil tercihlerine yansır. Limanlarda ise müsilaj gemi motorlarına zarar verebilir. Bu nedenle müsilaj, sadece ekolojik değil, ciddi bir ekonomik sorundur da.
Müsilaj tamamen yok edilebilir mi, çözüm neye bağlıdır?
Müsilajla mücadelede kısa vadeli temizlik çalışmaları belirli ölçüde etki yaratabilir; ancak bu sadece yüzeydeki belirtinin giderilmesidir. Asıl çözüm, denize ulaşan atıkların arıtılması, ileri biyolojik arıtma sistemlerinin yaygınlaştırılması, kıyı planlamasında ekolojik önceliklerin gözetilmesi ve iklim değişikliğine karşı somut önlemler alınmasıdır. Yani müsilajı yok etmek, yalnızca bir çevre temizliği değil, bir zihniyet dönüşümü gerektirir.
Kitap Dünyasında:
Gaye Amus & Duygu Tüzel – Müsilajla Yaşamak: Çocuklara yönelik hazırlanmış, çevre bilinci geliştirmeyi amaçlayan öğretici bir metin.
Pelin Cengiz – Kirlilik Çağı: Türkiye’nin ekolojik krizlerine dair eleştirel bir gazetecilik çalışması; müsilaj vakaları da kapsamlıca ele alınır.
Sinemada ve Dizilerde:
Bir Deniz Belgeseli (TRT Belgesel): Marmara’daki müsilaj olayına odaklanan yerli yapım, çevresel ve toplumsal boyutları birlikte ele alır.
Don’t Look Up (2021): Her ne kadar doğrudan müsilajı konu etmese de, küresel felaketlere karşı ilgisizliği hicveden bir anlatımıyla benzer bir zihinsel zemine işaret eder.
Video Oyunlarında:
SimCity veya Cities: Skylines gibi şehir simülasyonlarında, atık yönetiminin ihmal edilmesiyle ortaya çıkan kirlilik olayları müsilaj gibi ekolojik krizleri mecazi olarak canlandırır.
Subnautica: Deniz altı dünyasında yaşam döngüsünün hassas dengesini kurmaya çalıştığınız bu oyunda, çevresel kirlilik ve oksijen yetersizliği gibi meseleler müsilajı anımsatan kurgusal felaketler üzerinden işlenir.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Kadıköy Tiyatroları Platformu – Denizin Hafızası: Müsilaj krizini konu eden ve çevre bilincini yükseltmeyi hedefleyen interaktif tiyatro denemesi.
Yassıada’da gerçekleştirilen “Deniz İçin Ses Ver” adlı çevresel yerleştirme projesi, müsilajın kıyıya vurmuş imgeleriyle kamusal belleğe seslenmişti.
Müsilaj, doğanın bir bedduasıdır: birikmiş ihmallerin, tüketim çılgınlığının ve plansızlığın sessiz ama boğucu yankısıdır. Denizin dili yoktur ama intikamı olabilir. Müsilaj bize sadece denizi değil, sorumluluk duygumuzu da kaybetmek üzere olduğumuzu gösterdi. Bu bir alarmdı – belki de sonuncusu. Çünkü doğa, geri dönmeyen bir eşiğe geldiğinde sadece ekosistemler değil, vicdanlar da kirlenir.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki başlıklara da göz atabilirsiniz:
► İKLİM KRİZİ
► EKOLOJİK YIKIM
► SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
► KENTSEL PLANLAMA
► SU HAKKI
