Sert yumruklar, dostluk uğruna verilen mücadeleler, kötülerin korkulu rüyası bir adam… Teksas, sadece bir çizgi roman değil, bir kuşağın vicdan atlasıdır.
Teksas (Il Grande Blek), asıl adıyla Çelik Bilek, İtalya menşeli bir çizgi roman kahramanıdır. İlk kez 1952 yılında, Tex Willer’ın büyük başarısından ilhamla Giovanni Luigi Bonelli tarafından yaratılmış ve Fratelli Spada yayınevi tarafından yayınlanmıştır. Türkiye’de ise en çok bilinen ve sevilen versiyonu, Sergio Bonelli Editore çizgi romanları üzerinden 1960’lı yıllarda yayımlanan versiyonudur.
Teksas, adaleti sağlamak adına yola çıkan ve arkadaşlarıyla birlikte suçlulara karşı savaşan bir karakterdir. En yakın dostları Tom Braks (Tom Miks) ve Kaptan Swing ile birlikte çete kovalar, masumları kurtarır, bazen de hayal kırıklığına uğrar.
Kimi zaman Batı’nın adalet anlayışını, kimi zamansa Doğu’nun kadim değerlerini taşıyan bu karakter, çizgi romanın evrensel yüzüdür. Ne tam Amerikalıdır ne de tam Avrupalı… Teksas, çocukluğun rafa kaldırılan dürüstlük hayalidir.
Teksas adıyla bildiğimiz çizgi romanın orijinal kökeni, 1954 yılında İtalya’da kurulan EsseGesse çizim stüdyosuna uzanır. “Il Grande Blek” adıyla anılan bu eser, tam 13 yıl boyunca, 1954’ten 1967’ye kadar, tam 650 fasikül hâlinde yayınlandı. EsseGesse stüdyosunun ismi, üç kurucu çizerin soyadlarının birleşiminden oluşur: Giovanni Sinchetto, Dario Guzzon ve Pietro Sartoris – kısaca S.G.S., İtalyanca telaffuzuyla EsseGesse.
Ancak işin ilginci şu: Bu çizgi romanın ne adı “Teksas”tı, ne de kahramanı Teksaslıydı. Konu, Amerikan Bağımsızlık Savaşı döneminde geçse de, coğrafi olarak Teksas eyaletiyle doğrudan bir ilişkisi bulunmazdı.
Teksas, Türkiye’ye ilk kez 1956 yılında Ceylan Yayınları aracılığıyla ulaştı. Yayının sahibi Erdoğan Egeli, çevirileri ve dağıtımı üstlendi. Ancak çizgi romanın asıl dönüşümünü sağlayan isim, kapak ressamı Samim Utkun oldu. Utkun, daha fazla ilgi uyandıracağını düşündüğü için seriye “Teksas” adını verdi. Yani bu bir tür “pazarlama vaftizi” idi.
Çizerler ve hikâye değişmedi ama isim ve bağlam Türkçeleştirildi. Bu sayede çocukların gözünde “kötülerin korkulu rüyası, dürüstlüğün temsilcisi” bir Amerikan kahramanı doğmuş oldu.
1956-70: Ceylan Yayınları, ilk yayımlayan yayınevi oldu.
1970-90: Tay Yayınları, geniş kitlelere ulaştırdı.
1990-2002: Ecem ve Aksoy Yayıncılık, nostalji dalgasıyla yeniden bastı.
2004’ten günümüze: Hoz Comics, Teksas’ı renkli ve kuşe kâğıtta yayınlamaya başladı.
Her dönemde formatlar, boyutlar ve baskı kaliteleri değişse de hikâyenin özü hep aynı kaldı: Adalet, dostluk ve mücadele.
Teksas çizgi romanı, gerçekte Amerika’nın güneyindeki Teksas eyaletinde değil, 18. yüzyılın sonlarına doğru New England bölgesinde geçer. Hikâye, Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nı fon alır. Kolonilerin İngiltere’ye karşı yürüttüğü özgürlük mücadelesi, hayal gücüyle harmanlanarak aktarılır. Bu bağlamda Teksas, yalnızca bir aksiyon hikâyesi değil, aynı zamanda tarihsel göndermelerle bezeli bir bağımsızlık anlatısıdır.
Başkahraman Çelik Bilek (orijinal adıyla Blek Macigno), İngilizlere karşı direnen genç bir avcıdır. Roddy (Rodi) adında ergen yaşta bir yol arkadaşı ve Profesör Occultis (Oklitus) adında yemek düşkünü, zeki ama biraz da saf bir bilim adamıyla birlikte yaşar. Bu üçlü, avcı kasabasında yerleşiktir ve kırmızı üniformalı İngiliz askerlerine karşı direniş yürütür. Boston ve Portland gibi şehirler, maceraların geçtiği tarihsel mekânlardandır.
Seride yalnızca kurgusal karakterler değil, gerçek tarihî figürler de yer alır: George Washington ve Benjamin Franklin, kimi bölümlerde kurguya dâhil edilen, bağımsızlık savaşının simge isimleridir. Öte yandan, çizgi romanın belirgin bir Amerikan yanlısı ideolojik çerçevesi vardır. İngilizler genellikle beceriksiz, kibirli ve zalim karakterler olarak betimlenir; Çelik Bilek ise adaletli, kararlı ve her daim halkın yanındadır.
Blek isminin kökeni de ilginçtir: Başta İngilizce Black şeklinde yazılırken, bu kelime İtalyan okurlara zor geldiği için fonetik olarak Blek biçimine dönüştürülmüştür.
Seride romantik öğelere yer verilmez, bu yönüyle diğer çizgi romanlara göre daha “masum” bir dünya sunar. Mizah duygusu ise genellikle Profesör Oklitus ve Roddy’nin durmak bilmeyen iştahları üzerinden işlenir; özellikle turta sevdaları, maceralara tatlı bir yan karakter mizahı katar.
Bu bilgiler ışığında “Teksas” adıyla Türkçeye geçmiş çizgi roman, aslında İtalyanlar tarafından yazılmış, Amerikan tarihiyle bezenmiş, ama Türkiye’de bambaşka bir kimliğe bürünmüş melez bir kültür ürünü olarak değerlendirilebilir.
Teksas olarak bildiğimiz çizgi roman serisinin orijinal karakteri, 1953’te Fenimore Cooper ve Zane Grey gibi yazarların eserlerinden esinle Il Piccolo Trapper adlı başka bir hikâyede boy göstermişti. Sarı saçlı dev karakter, yani Blek, bu prototipten evrilerek 1954’te bağımsız kimliğine kavuştu.
EsseGesse stüdyosu, 1967’ye dek İtalya’da haftalık 400.000 tirajı bulan Collana Araldo serisinde 654 sayı yayımladı. Ancak 1965’te yaşanan bir telif uyuşmazlığı nedeniyle ekip, bu seriyi bırakıp Comandante Mark gibi yeni karakterlere yöneldi.
Bu dönemde Blek sadece İtalya’da değil, pek çok ülkede kendine özgü isim ve kimliklerle yayımlandı:
Türkiye’de “Teksas” ve “Çelik Bilek”,
Fransa’da “Blek le Roc”,
Yugoslavya’da “Veliki Blemek”,
Yunanistan’da “ΜΠΛΕΚ”,
İskandinavya’da “Davy Crockett” adıyla basıldı.
İtalya’daki Sloven azınlık ise 1959’da karakterle “Silni Tom” (Sert Tom) adıyla tanıştı; bu çeviri zamanla “Veliki Blek” olarak değiştirildi.
Fransa’da karakterin popülaritesi o denli arttı ki 300.000 kopyaya ulaşıldı. Marcel Navarro, Blek’in aslında 1749’da Saint-Malo’da doğan Yannick Leroc olduğunu ve “Blek” adının yerli dillerde “Altın Saç” anlamına geldiğini ileri sürdü. Fransız versiyonunda çizim ve senaryolarda Jean-Yves Mitton ve André Amouriq gibi isimler görev aldı.
Yugoslavya’da Blek, Lunov Magnus Strip ve Strip Zabavnik serileriyle geniş kitlelere ulaştı. Talep o kadar büyüktü ki, 1978’de yerel yayıncı Dnevnik, halk arasında “YU Blemek” diye anılan kendi lisanslı maceralarını üretmeye başladı. Yetmişin üzerinde yeni hikâye üretildi; bu öyküler, Svetozar Obradović, Predrag Ivanović ve Petar Aladžić gibi yazarlarca yazıldı ve onlarca sanatçı tarafından resmedildi.
Yunanistan’da, 1969-1994 arasında çizgi roman yazarı Stelios Anemodouras tarafından yayımlanan “Blek” hikâyeleri çok sevildi. Sonrasında oğlu ve torunu bu mirası devam ettirdi. Özellikle Byron Aptosoglou tarafından resimlenen 8 yeni Blek hikâyesi, sadece Yunanistan’da değil, İtalya’da da yayımlandı. Bugün bile Mikros Iros dergisi çatısı altında Yunanistan’da yeni “Blek” dergileri iki ayda bir yayımlanıyor.
Son olarak, karakterin etkisi yalnızca çizgi roman dünyasında kalmadı. İtalyan yönetmen Giuseppe Piccioni, 1987 yapımı Il Grande Blek adlı filminde, bu karakterin hayal gücünde yaşayan bir çocuğun dünyasına etkisini konu etti. Bu yönüyle Teksas/Blek, sadece bir macera figürü değil, bir kültürel simgeye dönüştü.
Teksas, Türkiye’de özellikle 1970’li yıllarda büyük bir okur kitlesine ulaştı. Bunun birkaç temel sebebi var:
Ahlaki netlik: İyiler belliydi, kötüler belliydi. Bu da karmaşık gerçekliğe karşı basit ama tatmin edici bir adalet duygusu sağlıyordu.
Erişilebilirlik: Kırtasiyelerde, bakkallarda bile bulunabilen, düşük fiyatlı çizgi romanlardı.
Arkadaşlık temasının sıcaklığı: Teksas, bireysel bir kahraman değil, dostlarıyla birlikte hareket eden bir figürdü.
Yerelleşme: Çeviri sürecinde karakterler ve olaylar zaman zaman Türkçeye ve Türk kültürüne yakınlaştırıldı. Bu da aidiyet duygusunu artırdı.
Teksas çizgi romanının gerçek tarihî olaylarla ilişkisi nedir?
Teksas çizgi romanı, her ne kadar kurguya dayansa da 1770’lerdeki Amerikan Bağımsızlık Savaşı bağlamını temel alır. Çelik Blek ve arkadaşları Rodi ile Profesör Oklitus’un direnişi, İngiliz işgaline karşı verilen bağımsızlık mücadelesine simgesel bir katkı olarak sunulur. Hikâyelerde bazen George Washington ve Benjamin Franklin gibi tarihî figürlere yer verilerek kurguyla tarih arasında bir köprü kurulur. Bu yönüyle Teksas, ideolojik bir çizgi roman olmasının yanında bir tür tarihsel kurgu örneğidir.
Teksas çizgi romanında neden romantik ilişkiler işlenmez?
EsseGesse ekibi, Teksas’ta aksiyonu, direnişi ve erkek dayanışmasını öne çıkarmayı seçmiş, çizgi romanın tonunu bilinçli şekilde “romantizmden arındırmış”tır. Bu, dönemin bazı İtalyan ve Fransız çizgi romanlarında sık görülen bir tercihtir. Çelik Blek’in yalnızca mücadeleye adanmış bir karakter olması, onu romantik zaaflardan ve duygusal çatışmalardan uzak tutar. Böylece okuyucuya idealize edilmiş, sade bir kahramanlık modeli sunulur.
Çelik Bilek karakteri hangi ideolojik değerleri temsil eder?
Çelik Bilek bir bakıma bağımsızlık, adalet, cesaret ve doğaya uyum gibi değerlerin bedenleşmiş halidir. Avcı kimliği, doğayla iç içe yaşaması ve bireysel özgürlüğü savunması onu klasik “noble savage” (asil vahşi) figürüne yaklaştırır. Aynı zamanda İngilizlere karşı direnişi, emperyalizme karşı halkçı bir duruşu temsil eder. Profesör Oklitus ise bilimsel bilgiye ve zekâya yapılan bir övgüyü simgeler.
Teksas neden bu kadar çok farklı ülkede yayımlanmıştır?
Teksas’ın yaygın başarısının ardında, evrensel temalara dayanması yatmaktadır: direniş, dostluk, adalet ve bağımsızlık gibi temalar farklı milletlerin tarihî hafızasında karşılık bulur. Ayrıca çizgi romanın sade, sürükleyici anlatımı ve net ahlaki kutupları, farklı kültürlerde kolayca benimsenmesini sağlar. Türkiye, Yugoslavya ve Yunanistan gibi ülkelerde bağımsızlık mücadelesi vermiş toplumlar, Çelik Blek karakteriyle kolaylıkla özdeşlik kurmuştur.
Teksas çizgi romanı bugün nasıl bir koleksiyon değeri taşır?
Teksas’ın Türkiye’deki ilk baskıları, özellikle Ceylan Yayınları ve Tay Yayınları dönemine ait olanlar, koleksiyonerler için yüksek değere sahiptir. Bazı sayılar nadir bulunur ve kapak çizimleriyle nostaljik bir kıymet taşır. Ayrıca İtalya’daki orijinal baskılar ve Yugoslavya’daki YU Blemek edisyonları da Avrupa’da koleksiyon pazarında talep görmektedir. Renkli edisyonlar, özel kutular ve sınırlı sayıda basımlar bu değeri daha da artırmaktadır.
Kitap Dünyasında:
Türkiye’de Teksas’ın ve benzeri çizgi romanların yerli örnekleri de üretildi: Karaoğlan, Tarkan, Malkoçoğlu gibi kahramanlar kısmen bu modelden ilham aldı.
Çocukluğun Soğuk Yüzü gibi edebi eserlerde, çizgi romanlar nostaljik ve sosyolojik birer referans nesnesidir.
Sinemada ve Dizilerde:
Teksas doğrudan beyazperdeye uyarlanmadı ancak spagetti western türü filmlerde onun ruhu yaşatıldı.
TRT yapımı Perihan Abla gibi dizilerde çocukların çizgi roman tutkusu arka plan unsuru olarak sıkça görünür.
Oyun Dünyasında:
Doğrudan Teksas’a dayanan bir video oyunu yapılmadı ancak Red Dead Redemption gibi vahşi batı temalı oyunlarda benzer karakter izleri görülebilir.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Teksas, tiyatroya uyarlanmadı ama 80’li yıllarda okul müsamerelerinde çocuklar tarafından canlandırıldığı anekdotlara rastlamak mümkün.
Mizah dergilerinde zaman zaman karikatürize edilerek ele alındı.
Teksas, sadece bir çizgi roman kahramanı değil, aynı zamanda bir dönemin adalet özleminin, arkadaşlığa duyulan güvenin ve temiz kalpliliğin simgesidir. Çocukların rüyalarına, büyüklerin vicdanına hitap etti.
Bugün raflarda yer bulmasa da, hatırda ve kalpte hâlâ “çelik gibi” bir yeri vardır.
