İlk kırgınlıklar, ilk hayranlıklar, ilk sorular ve ilk susuşlar… Çocukluk, sadece bir yaş değil; çoğu zaman yetişkinliğin eksik parçalarıdır.
Çocukluk, biyolojik büyümeden çok daha fazlasıdır. Fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal gelişimin temelinin atıldığı, hem bir korunma hem de bir yaralanma evresidir. Antropolojik olarak her toplum, çocukluğu farklı şekillerde tanımlar; kiminde kutsal ve dokunulmaz bir evredir, kimindeyse hızla aşılması gereken bir hazırlık dönemi.
Batı’da çocukluk kavramı modern anlamda ilk kez Philippe Ariès’in “L’enfant et la vie familiale sous l’Ancien Régime” (1960) adlı eseriyle tarihsel olarak incelendi. Ariès’e göre Orta Çağ’da çocukluk bir “evre” olarak görülmezdi; çocuk, minyatür bir yetişkindi.
Bugün çocukluk:
0–12 yaş arası bir dönem olarak kabul edilir.
Oyunun, hayal gücünün ve öğrenmenin merkezidir.
Aynı zamanda travmaların, bastırılmış duyguların ve karakter oluşumunun da zeminidir.
Modern psikoloji çocukluğu, kişiliğin mayalandığı ilk toprak olarak görür. Freud’un psikoanalitik kuramı, Piaget’nin bilişsel gelişim teorisi, Bowlby’nin bağlanma kuramı gibi yaklaşımlar, çocukluk evresini yalnızca pedagojik değil, varoluşsal bir alan olarak ele alır.
Çocukluk anıları genellikle 3–4 yaş sonrasına aittir. Öncesi çoğu insanda “infantil amnezi” nedeniyle hatırlanmaz.
Bağlanma stilleri (güvenli, kaygılı, kaçıngan, çelişkili) çocuklukta oluşur ve yetişkinlik ilişkilerini etkiler.
Travmatik çocukluk deneyimleri, beden hafızasında kalıcı izler bırakabilir.
Çocukluk, yetişkin kimliğin bir öngörüsüdür. Bastırılan, idealize edilen ya da özlenen bir geçmiş olarak hayatın ilerleyen evrelerinde hep yeniden yazılır.
Neden çocukluğumuzun çoğunu hatırlamayız?
Bunun nedeni “infantil amnezi”dir. Beyin 3 yaşına kadar duygu ve olayları işler ama bunları anlatı hâline getirecek dilsel ve bilişsel sistem henüz gelişmemiştir. Anılar silinmez, sadece bilinçli erişime kapalıdır; yani bedenimiz hatırlar, zihin unutur.
Çocukluk travmaları kişiliğimizi nasıl etkiler?
Erken yaşta yaşanan ihmal, reddedilme ya da aşırı kontrol gibi durumlar, çocuğun benlik duygusunu ve başkalarıyla kurduğu ilişki biçimini kalıcı biçimde şekillendirir. İleriki yaşlarda bu travmalar, kaygı bozuklukları, güven sorunları ya da öfke patlamaları olarak tezahür edebilir.
Çocuklukta oluşan bağlanma stilleri değişebilir mi?
Evet, güvenli olmayan bağlanma stilleri (örneğin kaygılı ya da kaçıngan) yaşam boyunca güvenli bağ kurulan ilişkilerle dönüşebilir. Psikoterapi, özfarkındalık çalışmaları ve duygusal deneyimlerin yeniden anlamlandırılması bu dönüşümde etkilidir.
Çocukluk sadece bir biyolojik dönem midir?
Hayır. Çocukluk, sosyolojik ve kültürel bir inşadır. Bazı toplumlar çocukları erken yaşta çalışmaya zorlayarak çocukluğu kısaltırken, bazıları onu uzatır. Ayrıca bireyin zihinsel ve duygusal gelişim düzeyiyle de doğrudan ilgilidir.
Herkesin çocukluğu “masum” ya da “temiz” midir?
Hayır. Bu yaygın bir romantizmdir. Çocukluk, sevgi kadar yalnızlıkla, merak kadar korkuyla doludur. Kimi için oyunla, kimi için yoksullukla, kimisi için de kayıplarla tanımlanır. Yetişkinlikteki davranışlarımızın pek çoğu, işte o “masum” zannedilen dönemin yankısıdır.
Kitap Dünyasında:
“To Kill a Mockingbird” (Harper Lee) – Adalet ve önyargı gibi büyük meseleler, çocuk gözüyle anlatılır.
Sinemada ve Dizilerde:
“Cinema Paradiso” – Sinema ve çocukluk anılarının iç içe geçtiği dokunaklı bir film.
“Amélie” – Baş karakterin içine kapanıklığı, çocukluk yalnızlığıyla şekillenmiştir.
Müzikte:
Barış Manço’nun “Nane Limon Kabuğu” gibi şarkılar, nostaljiyle çocukluğa uzanır.
Pink Floyd’un “Another Brick in the Wall” parçası ise eğitim sisteminin çocukluk üzerindeki baskısını simgeler.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Bertolt Brecht’in bazı oyunlarında çocukluk, ideolojik farkındalığın başlangıcı olarak ele alınır.
Kukla tiyatrosu ve çocuk edebiyatı, çocukluğu eğlence değil ciddiyetle yoğrulmuş bir üretim alanı hâline getirir.
Çocukluk ne tam anlamıyla geçmişe aittir ne de sadece biyolojik bir yaş grubudur. Bir bakış biçimi, bir özlem, bir yokluk ya da bir yara olabilir. İnsan ne zaman kendisini sorgulamaya başlasa, ilk sorular yine çocukluğa döner. Hafıza sadece anıları değil, eksik kalan duyguları da saklar.
