1980’ler, “şoklar” on yılıydı. Ekonomide, siyasette, kültürde… Her şey ya radikal biçimde değişti ya da eskiye karşı yeni bir yüz takındı. Soğuk Savaş sonuna yaklaşıyor, neoliberal ekonomi hızla yayılıyor, dijitalleşme ilk adımlarını atıyordu. Türkiye’deyse bir sabah darbeyle uyanılan, ardından piyasa ekonomisine adım atılan çelişkili ve keskin bir dönem yaşanıyordu. 80’ler, hem bir başlangıçtı hem de bir kopuş.
✅ Soğuk Savaş gerilimi sürdü: Reagan vs. Gorbaçov
✅ Afganistan işgali, İran-Irak Savaşı, Falkland Krizi
✅ Berlin Duvarı hâlâ yerindeydi ama çatlamaya başlamıştı
✅ Sovyetler’de Perestroyka ve Glasnost reformları (1985 sonrası)
✅ Thatcher (İngiltere) ve Reagan (ABD) ile neoliberal dönüşüm
✅ Özelleştirme, deregülasyon, sendika karşıtlığı
✅ IMF ve Dünya Bankası reçeteleri: “Yapısal uyum programları”
✅ Gelişmekte olan ülkelerde borç krizi
✅ İlk kişisel bilgisayarlar (IBM, Apple II)
✅ CD’nin icadı (1982)
✅ Mobil telefonun ilk hali: “Tuşlu tuğla”
✅ Dijital saat, Walkman, kasetçalar furyası
1. 1970’lerin petrol krizi ve enflasyonu, ekonomide yeni reçeteler arayışına neden oldu
2. Keynesyen refah devleti modeli, artık işlevsiz görülmeye başladı
3. Sovyet modeli cazibesini yitirmeye başlamıştı
4. ABD–İngiltere ekseni, kapitalist dünyanın “yeniden icadı”nı temsil etti
1980’ler, “devlet küçülsün, birey büyüsün” anlayışının iktisat politikası haline geldiği dönemdir.
✅ Televizyon kitlesel eğlencenin ve yönlendirme aracının merkezine oturdu
✅ MTV (1981) kuruldu: Görsel müzik çağı başladı
✅ Markalaşma arttı: Nike, McDonald’s, Coca-Cola’nın küresel yükselişi
✅ Dijitalleşme ve otomasyon, iş gücünü dönüştürdü
✅ Tüketimcilik, kültürel kimliğin parçası haline geldi
✅ 12 Eylül 1980 Darbesi: Anayasa askıya alındı, sendikalar kapatıldı
✅ Kenan Evren dönemi: Siyasetin sivilleşmesi ertelendi
✅ 1982 Anayasası: Katı merkeziyetçilik, sıkı denetim
✅ 1983: Turgut Özal dönemi başladı
✅ Ekonomide dışa açılma, ithalat serbestisi, özelleştirmeler
✅ Arabesk müzik zirveye ulaştı
✅ Video kaset furyası başladı
✅ Yeşilçam gerilerken televizyon ön plana çıktı
✅ Kadın hareketi, yavaş ama kararlı adımlarla yeniden örgütlendi
Müzik Dünyasında
Michael Jackson – Thriller
Madonna – Like a Virgin
Queen – Under Pressure
Barış Manço, MFÖ, Sezen Aksu (Türkiye)
Sinemada ve Dizilerde
Back to the Future, E.T., Blade Runner, Scarface
Bizimkiler, Perihan Abla, Küçük Ağa, Yabancı Damat (sonlarında)
TRT tekeli sona erdi, özel kanallar konuşulmaya başlandı
Gündelik Yaşamda
Sabit telefon, sarı rehber, jetonlu ankesör
Hayat ansiklopedileri, haftalık kuponla biriktirme çılgınlığı
Hangi sanatçı video kasetinden daha çok satacak? rekabeti
1980’ler, hem bir kırılma hem de yeni bir inşa süreciydi.
Devlet küçülürken, şirketler büyüdü. Toplumsal hafıza bastırılırken, yeni tüketim kimlikleri üretildi. Darbeyle susturulan siyaset, televizyonda konuşmaya başladı. 1980’ler, tarihin arkasında kalmış bir on yıl değil; bugünü anlamak için hâlâ okunması gereken bir sayfadır.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdakilere de göz atabilirsiniz:
