“Neden bazı ülkeler zengin, bazıları yoksul?” sorusu, çağlar boyu ekonomi tarihinin temel meselelerinden biri olagelmiştir. Daron Acemoğlu ve James A. Robinson, 2012 yılında yayımladıkları Ulusların Düşüşü (Why Nations Fail) adlı kitapla bu soruya radikal ve yapısal bir yanıt sundular: Kurumlar. Onlara göre bir toplumun ekonomik ve siyasal kaderini belirleyen şey coğrafya, kültür ya da tarih değil; kapsayıcı ya da dışlayıcı kurumların varlığıdır.
Kamer Daron Acemoğlu, 1967 doğumlu, İstanbul kökenli. ekonomist ve akademisyendir. Ermeni kökenlidir ve liseden (Galatasaray Lisesi) sonra eğitimine İngiltere’de devam etmiştir. Lisansını York Üniversitesi’nde, doktorasını London School of Economics’te tamamladı. Hâlen MIT (Massachusetts Institute of Technology) İktisat Fakültesi’nde öğretim üyesidir.
2005’te John Bates Clark Madalyası’nı almış; bu ödül, ekonomi alanında Nobel’in “küçük kardeşi” sayılır.
Acemoğlu, özellikle kurumsal iktisat, siyasal ekonomi, teknoloji ve istihdam ilişkisi, gelişmekte olan ülkelerde kalkınma sorunları üzerine yaptığı çalışmalarla tanınır. Ekonomi biliminin yalnızca sayılardan değil, hikâyelerden ve yapısal nedenlerden oluştuğunu savunur.
Why Nations Fail, Türkiye kökenli ekonomist Daron Acemoğlu ile siyaset bilimci James Robinson’ın ortak çalışmasıdır.
Kitap, tarih boyunca farklı ülkelerde refah düzeylerinin neden bu kadar farklılaştığını açıklamaya çalışır.
Tez: Ulusların kaderi, onların kurumlarıyla belirlenir.
Zengin ülkeler, kapsayıcı kurumlara sahiptir.
Yoksul ülkeler ise dışlayıcı kurumlar tarafından yönetilir.
“Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty” (2012)
Acemoğlu ile siyaset bilimci James A. Robinson’ın ortak çalışmasıdır.
Ana tez: Ulusların başarısı ya da başarısızlığı, siyasal ve ekonomik kurumlarının niteliğine bağlıdır.
1. Kurumlar belirleyicidir: Zenginlik, kültür, coğrafya ya da liderlikle değil; kurumsal yapılanmayla şekillenir
2. Kapsayıcı kurumlar → refah üretir
3. Dışlayıcı kurumlar → eşitsizlik ve yıkım getirir
Kitapta çok sayıda tarihsel örnek sunulur: Kolonyal geçmişin etkileri, Doğu–Batı Almanya karşılaştırması, Güney–Kuzey Kore, Latin Amerika ve Afrika ülkelerinin deneyimleri…
Kitap, yalnızca bir ekonomi analizi değil; aynı zamanda güç, iktidar, adalet ve tarihsel yapıların devamlılığı üzerine bir sorgulamadır.
✅ Mülkiyet hakkı güvence altındadır
✅ Hukuk işler ve tarafsızdır
✅ Serbest girişim desteklenir
✅ Eğitime ve fırsat eşitliğine erişim vardır
✅ İktidar sınırlıdır, hesap verebilirlik vardır
✅ Güç tek elde toplanır
✅ Ekonomik kaynaklar seçkinlere akar
✅ Yenilik bastırılır
✅ Hukuk siyasallaşmıştır
✅ Rant ve kayırmacılık yaygındır
Dışlayıcı kurumlar, kısa vadede zenginlik üretebilir, ama uzun vadede yıkım getirir.
Kitap, tezini tarihsel örneklerle temellendirir:
Kuzey ve Güney Amerika Karşılaştırması:
İspanyolların sömürgeci dışlayıcılığına karşılık İngilizlerin yerleşimci modeli
Kuzey Kore – Güney Kore:
Aynı etnik kökenden gelen halkların farklı kurumlarla zıt yönlerde gelişimi
Siyah Güney Afrika:
Apartheid rejimi altında dışlayıcı kurumların baskıcı ekonomisi
Aynı coğrafyada, aynı tarihte farklı kurumlarla çok farklı sonuçlar alınır.
Daron Acemoğlu’nun katkısı sadece bu kitapla sınırlı değildir:
✅ Kurumlar ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine yüzlerce akademik makale
✅ The Narrow Corridor (Dar Koridor): Devlet ile toplum arasındaki güç dengesine dair
✅ Redesigning AI: Yapay zekânın etik ve toplumsal etkileri üzerine öneriler
Acemoğlu, “ekonomist” olmanın ötesinde, çağdaş siyasal kuramcı olarak da öne çıkar.
Aşırı kurumsalcı yaklaşım: Kültür, coğrafya ve psikoloji gibi değişkenleri ihmal ettiği eleştirisi
Batı-merkezci bir okuma: Gelişmiş ülkelerin kapsayıcılığı bazen fazla idealize edilir
Çin örneği: Otoriter yapıya rağmen ekonomik büyüme sorusu açıkta kalır
Ancak tüm eleştirilere rağmen, Why Nations Fail, 21. yüzyılın en etkili ekonomi-siyaset kitaplarından biridir.
Daron Acemoğlu, 2024 yılında Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görüldü.
Bu ödülü, birlikte çalıştığı iki meslektaşıyla — Simon Johnson (MIT) ve James A. Robinson (University of Chicago) — paylaştı.
“Siyasal ve ekonomik kurumların nasıl oluştuğu ve ekonomik refahı nasıl etkilediği” konusundaki kuramsal ve ampirik katkıları nedeniyle.
Bu çalışmalar, ülkeler arasındaki zenginlik–yoksulluk farkını açıklamak için kapsayıcı ve dışlayıcı kurumlar kavramlarını ön plana çıkardı.
Why Nations Fail (Ulusların Düşüşü): Kurumların uzun vadeli ekonomik performans üzerindeki etkisi
The Narrow Corridor: Devlet ile toplum arasındaki dengenin ekonomik ve politik istikrar üzerindeki rolü
Gelişmekte olan ülkelerde büyümenin yapısal engelleri üzerine saha temelli analizler
Sömürgecilik sonrası kurumsal mirasın kalkınma üzerindeki etkileri
Nobel Komitesi, bu ödül ile yalnızca teknik bir başarıyı değil; aynı zamanda ekonomi ile siyaset arasındaki derin bağlantıyı kavramsallaştırma gücünü de takdir etti.
Ekonomi biliminin yalnızca büyüme ve verimlilikle değil; adalet, temsil ve kapsayıcılıkla da ilgilenmesi gerektiğini ortaya koydu.
Kurumlar üzerinden yapılan kalkınma tartışmalarını akademik çerçevenin dışına taşıdı.
Kamu politikaları, demokrasi ve yoksulluk alanlarında çok katmanlı bir yaklaşım sundu.
Kitap Dünyasında
The Narrow Corridor – Acemoğlu & Robinson
The Origins of Political Order – Francis Fukuyama
Capital in the Twenty-First Century – Thomas Piketty
The Road to Serfdom – F. A. Hayek
Collapse – Jared Diamond: çevresel faktörlere odaklı alternatif görüş
Belgesel ve Medya
Why Nations Fail? (YouTube belgeselleri, TED konuşmaları)
Acemoğlu’nun Oxford, LSE, MIT gibi üniversitelerdeki kamuya açık dersleri
Freakonomics Radio: Acemoğlu bölümleri
Türkiye’de Etkisi
Kamu politikası, kalkınma stratejileri, eğitim reformları gibi alanlarda sıkça referans alınır.
Daron Acemoğlu’nun Türkiye üzerine eleştirileri sık sık kamuoyunda tartışma yaratır.
Ulusların Düşüşü, sadece neden zengin değiliz sorusunu sormaz; aynı zamanda neden umutlanmamız gerektiğini de ima eder. Çünkü geçmiş değişmez ama kurumlar değişebilir. Devletler, dışlayıcı kalmak zorunda değildir.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdakilere de göz atabilirsiniz:
