Türkiye Radyo Televizyon Kurumu, yalnızca bir yayın kuruluşu değil; aynı zamanda Türkiye’nin modernleşme serüveninin, ideolojik dönüşümlerinin ve kültürel hafızasının aynasıdır. TRT, kimi zaman tek kanaldı, kimi zaman çok sesli görünse de tek perdeden konuşandı. Onun tarihi, Türkiye’nin tarihiyle iç içedir.
TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu), 1964 yılında kurulan, Türkiye’nin ilk ve uzun yıllar boyunca tek resmi yayın kuruluşudur.
1960 darbesinden sonra devletin medya üzerindeki kontrolünü kurumsallaştırmak için kuruldu.
Yasa gereği “tarafsız” olması beklenirken, uzun süreli tek parti anlayışlarının ve resmî ideolojinin taşıyıcısı olarak görüldü.
Bugün hâlen faaliyet gösteren TRT; televizyon, radyo ve dijital platformlarda onlarca kanalı ve servisiyle varlığını sürdürüyor.
Yayıncılıkta devlet tekeli başladı. “Kamusal yayıncılık” anlayışı ön planda tutuldu.
Kültür, sanat ve belgesel yayınlarına ağırlık verildi
✅ Türkiye’nin ilk eğitim, kültür ve bilim içeriklerini üretmek
✅ Dil ve edebiyat alanında arşiv değeri taşıyan programlar sunmak
✅ Kırsal alanlara bilgi ve haber ulaştırmak
✅ Kültürel modernleşmenin bir aracı olmak
✅ Tek sesli yayıncılık ve ideolojik öznellik
✅ Muhalefete yeterince yer vermemek
✅ Seçim dönemlerinde orantısız yayın süreleri
✅ Devletin değil, iktidarın sesi olmakla suçlanmak
1964’ten 1990’ların başına kadar TRT, Türkiye’deki tek televizyon ve radyo yayıncısıydı. Bu dönemde:
✅ Yayın saatleri sınırlıydı (ilk yıllarda sadece birkaç saat)
✅ İçerikler çoğunlukla devlet merkezliydi: haberler, eğitici programlar, kültür-sanat
✅ TV sahibi olmak lüks sayıldığından, toplu televizyon izleme kültürü gelişti (mahalle kahveleri, köy odaları)
✅ “Ajans başladı” ifadesi, günün politik ağırlığını simgelerdi
✅ Eğlence sınırlıydı; “Yayın bitti” yazısı, ekranla birlikte hayatın da durduğunu düşündürürdü
✅ TRT, kültürel birleştirici işlev görse de, aynı zamanda tek merkezli bir algı üreticisi oldu
1980’lerin sonuna doğru teknoloji ve toplumsal taleplerin artışıyla birlikte bu yapı çözülmeye başladı.
1990’da özel kanalların devreye girmesiyle TRT’nin yayın tekel dönemi sona erdi. Bu dönemin öncüsü, Almanya üzerinden yayın yapan ve resmî adıyla Magic Box Star 1 olan özel kanaldı. Ahmet Özal ve Cem Uzan tarafından kurulan kanal, hem teknik altyapısıyla hem de içerik yapısıyla Türkiye’de televizyonculuğun çehresini kökten değiştirdi.
TRT, kuruluş yasasında “tarafsızlık” ilkesiyle tanımlansa da, fiilen bu denge çoğu zaman sağlanamamıştır.
✅ İktidar partilerine daha fazla ekran süresi ayrıldığı
✅ Muhalefetin ya hiç yer bulamadığı ya da karalayıcı çerçevede gösterildiği
✅ Canlı yayınların sıralamasının ve süresinin bilinçli biçimde düzenlendiği sıkça eleştirilmiştir
RTÜK raporları, bu dengesizliklerin belgelendiği önemli kaynaklardandır.
✅ Kamunun vergisiyle finanse edilen bir kurum, tüm halkın sesi olmak zorunda.
TRT, bir medya kuruluşu olmanın ötesinde, devlet ideolojisinin yeniden üretildiği bir platform olarak değerlendirilmiştir.
✅ Ulusal birlik, vatanseverlik, resmi tarih anlatısı
✅ “Makbul vatandaş” tipi: saygılı, çalışkan, aile merkezli birey
✅ Modernleşme ve batılılaşma süreçlerinin idealize edilmesi
✅ Alternatif görüşlerin ya dışlanması ya da nötralize edilmesi
Yıllar içinde TRT’nin içerikleri, farklı iktidar dönemlerinde farklı tonlar alsa da; merkezi söylem üretme rolü hep sürdü.
Bu yönüyle TRT:
✅ Hem bir modernleşme aygıtı,
✅ Hem de bir iktidar vitrini olarak işlev gördü.
TRT’nin tarihine damga vuran kişilerden bazıları, siyasetle yakın ilişkileri, yayın politikaları ya da kurumsal reformları ile hatırlanır. İşte TRT Genel Müdürlüğü yapmış bazı önemli isimler (tarih sırasına göre):
Bu isimlerin her biri, yalnızca teknik değil; kültürel ve politik izler de bıraktı.
Diziler ve Programlar:
Bizimkiler, Yeditepe İstanbul, Süper Baba – Aile ve mahalle kültürünü ekrana taşıyan nostaljik diziler
Bir Başkadır (Netflix) – TRT estetiğine ve kültürel kodlara göndermeler
Eğrisi Doğrusu, Açık Oturum, 32. Gün – 80’ler ve 90’ların siyasi tartışma programları
Belgesel ve Eğitim Alanı:
TRT Belgesel – Yerel yaşamlar, doğa ve tarih temalı yapımlar
TRT Okul – Üniversiteye hazırlık ve eğitsel yayınlar
TRT Çocuk – Pedagojik içeriklerle ön plana çıkan dijital kanal
Müzik ve Arşiv:
Radyo 1, Radyo 3 – Klasik müzik ve kültürel yayıncılığın taşıyıcısı
TRT Türk Sanat Müziği ve Halk Müziği repertuarları – Anadolu seslerinin belgelenmiş hâli
TRT, sadece bir kurum değil; bir dönemin sesi, başka bir dönemin sessizliğidir. Modernleşme ile muhafazakârlık arasında, halk ile devlet arasında salınan bir platformdur. Gücü, hem arşivinde hem de kendi kendisini yeniden üretme yeteneğinde saklıdır.
Bugün bir TRT yayını izlediğinizde, sadece programı değil; Türkiye’nin değişen hafızasını da izlersiniz.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
