Freud rüyalarla çalıştı, Jung arketiplerle… Peki ya arzu nedir? Yalnızca bastırılmış dürtü mü, yoksa bir üretim biçimi mi? Deleuze ve Guattari’ye göre arzu, sistemin dışına taşan bir akıştır. Ve bilinçdışı, bir tiyatro değil; bir fabrika gibidir.
Şizoanaliz, Gilles Deleuze ve Félix Guattari tarafından geliştirilen alternatif bir psikanaliz yaklaşımıdır. İlk kez Anti-Oedipus: Kapitalizm ve Şizofreni (1972) adlı eserlerinde ortaya atılmıştır.
Freud’un psikanalizi bilinçdışı bir “sahne” olarak kurarken;
Şizoanaliz, bilinçdışını bir “üretim makinesi”, bir “şebeke” olarak düşünür.
Deleuze ve Guattari’ye göre:
Psikanaliz, bireyin sorunlarını Oedipus kompleksi ve aile üçgeni içinde kapatır
Bu, arzunun potansiyelini bastırır
Şizofren birey, toplumun dayattığı normları ve kodları çözen kişidir
O hâlde terapi, bireyi yeniden “normal”leştirmek değil; onun arzusal üretim kapasitesini açığa çıkarmak olmalıdır.
Freud için arzu, eksikliğe dayanır:
“Bir şey yoktur, biz onu isteriz.”
Ama şizoanalize göre:
“Arzu, üretir.
Yeni ilişkiler, imgeler, akışlar yaratır.
Arzu, kapitalizmin bile ötesine taşan bir akış biçimidir.”
Bu yüzden şizoanaliz, arzunun bastırılmasını değil; yeniden kodlanmasını ve çözülmesini tartışır.
Arzu Makinesi: Zihin ve bedenin birlikte oluşturduğu üretim yapıları
Kodlama / Dekodlama: Toplum arzuyu biçimlendirir; birey bu kodları kırabilir
Territory / Deterritorialization: Arzunun mekânsal ve sistemsel sınırlarını aşması
Anti-Oedipus: Otoriter sistemlere karşı arzu ve özgürleşme çağrısı
Deleuze ve Guattari’ye göre kapitalizm:
✓ Arzuyu sürekli üretir ama hemen yeniden kodlar
✓ Bireyi tüketici, vatandaşı üretici, arzuyu ise satılabilir meta hâline getirir
✓ Bu nedenle şizoanaliz yalnızca terapötik değil; politik bir eylemdir
“Şizofreni, kapitalizmin hem ürünü hem de çöküşüdür.”
Şizoanaliz, kendi yaşam makinemizi nasıl çalıştırdığımızı yeniden düşünmeye çağırır.
Kitap Dünyasında
Anti-Oedipus – Arzu, sistem, bilinçdışı ve devrimsel teori
A Thousand Plateaus – Akışlar, rizomlar ve çokluk felsefesi
Chaosmosis – Guattari’nin bireysel ve kültürel dönüşüme dair son dönem metinleri
Sinemada ve Dizilerde
Brazil – Bürokrasiye sıkışmış arzunun çılgınlaşması
Enter the Void – Bilinç akışı, ölüm ve arzunun halüsinojenik görselleşmesi
Neon Genesis Evangelion – Arzu, ego, bastırma ve sistem çöküşü
Oyun Dünyasında
Disco Elysium – Psikolojik, politik ve bilinçaltı düzlemlerin birleştirildiği şizoanalitik kurgu
Pathologic 2 – Gerçekliğin çözülmesi, iktidarın arzuyla buluştuğu absürd bir sistem
Control – Mekânsal ve zihinsel çözümlenmenin iç içe geçtiği şizoanalitik evren
Şizoanaliz, sadece bir terapi yöntemi değil; bir yaşam felsefesi ve sistem eleştirisidir.
Birey, bastırılacak bir vaka değil; potansiyel üretim alanıdır.
Arzu, itaat etmez; kodları aşındırır.
Ve bazen en büyük iyileşme, normalliğin dışına çıkmakla başlar.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
